2022 in 't kort

Vooraleer we je in de diepte van ons jaaroverzicht gooien, staan we graag even stil bij de mensen die ons jaar mogelijk maakten.

Van al dat verderbouwen en voorbereiden zou weinig in huis komen moesten we niet kunnen rekenen op ons vurig enthousiaste team. In 2022 namen we afscheid van enkele vertrouwde gezichten, maar mochten we ook een aantal nieuwe talenten verwelkomen. Met 43 vaste teamleden, 3 gedetacheerde leerkrachten en een trein aan leergierige stagiair(e)s waren we er vorig jaar, net als elk jaar, opnieuw voor het archief. Wat dat concreet betekent, kom je hieronder te weten.

Materiaal digitaal omzetten en klaarmaken voor de toekomst gaat terug tot onze kern. In 2022 zetten we bijna 8.000 - 7.941 om precies te zijn - audiovisuele dragers om in digitale bestanden, wat ons op 81% brengt van het totaal aantal dragers dat ons vandaag bekend is. 

Intussen verwerven onze contentpartners nog steeds nieuw audiovisueel materiaal, en sporadisch verwelkomen we ook nieuwe contentpartners met beeld en geluid dat we mogen veiligstellen. Om deze dragers - veelal het onderwerp van grote digitaliseringsprojecten die al afgelopen zijn - ook veilig te stellen, riepen we de aanpak rond combodigitalisering in het leven. Daarin nemen we, in kleinere deelprojecten, een mix van dragerformaten onder handen. In 2022 beten 13 verschillende videoformaten de spits af. 

Wat trouwens het verschil is tussen digitaliseren en digitaal migreren (en waarom het tweede in veel gevallen correcter is)? We deden het in deze techblog uit de doeken.

Naast audiovisueel materiaal digitaliseren we steeds meer andere soorten dragers. Zo maken we fotografische opnames van kunst en erfgoedobjecten voor artinflanders.be. Vorig jaar kwamen we bij 11 Vlaamse musea en erfgoedinstellingen over de vloer om er in totaal 636 werken te digitaliseren. De resultaten kregen nadien een duurzaam plekje in ons archiefsysteem, en zijn te bezichtigen op onze kunst- en erfgoedbeeldbank artinflanders.be. 

Wist je trouwens dat:

• 57 van deze werken van de hand van Constant Permeke zijn? Omdat het oeuvre van de kunstenaar op 1 januari 2023 in het publiek domein kwam, deden we een inhaalslag om zoveel mogelijk van zijn werken te fotograferen. 

• we vorig jaar 20 topstukken hoogwaardig vastlegden op de gevoelige plaat, waarvan 1 tot in de allerkleinste hoekjes - een zogenaamde gigapixelopname? 

• we ons in 2022 voor het eerst aan de scanning van 3D-objecten waagden, in het kader van het GIVE-Topstukkenproject? Hoe we dat aanpakten, lees je hier. 

Waar al die bestanden terechtkwamen? Veilig en wel in het meemoo-archiefsysteem. In 2022 groeide ons digitaal archief aan met meer dan een half miljoen objecten, samen goed voor 3,6 petabyte (PB). Aan het begin van het jaar konden we meteen een mijlpaal vieren: ons archiefsysteem overschreed de kaap van de 20 PB. Op het einde van het jaar strandden we zelfs op een totaal van 23,4 PB, ofwel 6,5 miljoen objecten. 

Om ons archiefsysteem goed geolied te houden, voerden we werkzaamheden uit onder en boven de motorkap. We sparen je de technische details, maar geven wel mee dat de interface voor gebruikers een volledig nieuwe gebruiksvriendelijke jas kreeg. Daarnaast liep de migratie van LTO6- naar LTO8-tapes verder. 

Archiefmateriaal veilig bewaren is één ding, het niet achter slot en grendel houden is een tweede. Bij meemoo geloven we dat content meer waarde krijgt door het te delen. Onze contentpartners kunnen het materiaal dat wij voor hen digitaliseren en bewaren zelf beschikbaar maken voor hun publiek (bijvoorbeeld op hun website, in publicaties of in tentoonstellingen). Daarbij bieden we de nodige ondersteuning in de vorm van tools, documentatie en vormingen. Daarnaast doen wij zelf grote inspanningen om het rijke materiaal dat onze partners ons toevertrouwen in de etalage te zetten voor een verscheiden publiek.  

De content van onze partners kan je vandaag op verschillende platformen ontdekken. Wil je de beschrijvingen van meer dan 1 miljoen beeld- en geluidsfragmenten van onze contentpartners doorzoeken, dan moet je op hetarchief.be zijn. Voor kwalitatieve afbeeldingen van kunst en erfgoed verwijzen we je graag door naar artinflanders.be. Persmateriaal uit de Eerste Wereldoorlog? Daarvoor kan je terecht in de krantendatabank nieuwsvandegrooteoorlog.be. En contentpartners, die kunnen op Catalogus Pro hun eigen materiaal en dat van hun collega-contentpartners inkijken. 

Toegegeven, dat kan makkelijker. Daarom bouwen we sinds een paar jaar aan een overkoepelend platform, waarin al het bovenstaande gefaseerd zal samensmelten. In 2022 konden we voor onze contentpartners al een tipje van de sluier oplichten: de eerste vier piloten gingen aan de slag met de bezoekertool. Daarmee kunnen contentpartners hun digitaal beeld en geluid dat wij voor hen bewaren, bij hen ter plaatse aanbieden aan bezoekers. Synchroon timmerden we volop verder aan de infrastructuur van deze eengemaakte archiefwebsite in wording. We deden ook onderzoek naar de mogelijkheid van een professioneel uitwisselplatform voor audiovisueel materiaal in Vlaanderen, en verwelkomden 15 extra contentpartners op Catalogus Pro.

Op ons onderwijsplatform vierden we de start van het schooljaar in 2022 met een uitbreiding van de leerlingenruimte voor leerlingen secundair. Nieuw zijn onder andere de zoek- en bouwfunctionaliteiten die lesgevers de mogelijkheid geven om activerende audiovisuele opdrachten te delen met hun leerlingen. In webinars, workshops, screencasts en FAQ’s hielpen we hen ermee op weg. 

De keuze op onze onderwijsbeeldbank was weer reuze in 2022. Lesgevers konden voor hun lessen uit ruim een kwart méér geactualiseerde content plukken dan 3 jaar voordien. De partners die materiaal aanbieden op ons platform groeiden mee: in 2022 kwamen er 3 nieuwe aanbieders bij. Net voor het jaareinde verscheen trouwens het 25.000e fragment op ons onderwijsplatform. Met dat aanbod bouwden we heel wat nieuwe collecties op maat van de klas, waarvoor we onder andere samenwerkten met partners als Hogeschool VIVES, FARO, KADOC, VRT en Red Star Line. 

Dat alles zorgde voor heel wat activiteit op ons onderwijsplatform. Tegenover 2019 verwelkomden we in 2022 80% meer leerkrachten basisonderwijs met een account, en 36% meer leerkrachten uit het secundair. Om hen de weg te tonen op Het Archief voor Onderwijs organiseerden we 72 workshops. Ook de leerlingen secundair waren talrijk aanwezig op ons platform: aan het eind van 2022 telden we 82.000 leerlingenaccounts. 

Meer opmerkelijke cijfers vind je hier:

Over digitale archiefwerking valt nog elke dag bij te leren: de processen die erbij komen kijken zijn continu in beweging. Gelukkig blijven we bij meemoo steeds dorstig naar kennis, en even hongerig om onze inzichten te delen met ons netwerk. In 2022 deden we dat onder andere door:

• 281 adviesvragen te beantwoorden;

• 26 projecten te begeleiden in het kader van de inhaalbeweging digitale collectiedata;

• deel te nemen aan 17 gesubsidieerde projecten met andere cultuurorganisaties;

• tientallen vormingen te organiseren voor contentpartners en de brede cultuursector.

Om alle kennis die we op deze manier vergaren op een heldere manier te delen, zetten we in 2022 trouwens de eerste stappen naar een eengemaakt en makkelijk doorzoekbaar kennisplatform. Daarop zal in de toekomst alle kennis van meemoo.be en projectcest.be samenvloeien, en zullen zowel meemoo als de sector hun expertise kunnen delen.

Het verzamelen en delen van kennis doen we steeds met de volgende vijf domeinen in het achterhoofd:

Archiefmateriaal beheren, vindbaar en herbruikbaar maken, het staat of valt met metadata. Een bestand dat niet of niet goed omschreven is, vind je namelijk moeilijk terug. Metadata en de kennis errond zijn niet alleen cruciaal voor onze interne processen, maar ook voor onze dienstverlening naar partners toe en de adviesrol die we opnemen. Daarom moderniseren we ons metadatabeheer, experimenteren we met artificiële intelligentie voor metadataverrijking en delen we onze ervaringen. 

In 2022 namen we de eerste hordes op onze route naar een verbeterde metadatainfrastructuur. We implementeerden een eerste versie van de meemoo-Knowledge Graph, een uniforme en flexibele oplossing die voor een meer duurzame basis moet zorgen bij de instroom en ontsluiting van materiaal. Da's de beknopte versie. Liever een langere lezing? Klik dan hier. Kenners vinden hun gading hier. We vonden ook een geschikte technische partner, en ontwikkelden een standaard voor het aanleveren van data bij digitaliseringsprojecten en digitale instroom. 

Van standaarden gesproken, met de Open Standaarden voor Linkende Organisaties (OSLO) wil de Vlaamse overheid inzetten op een uniforme manier om data uit te wisselen. In 2022 droegen we onder andere bij aan het OSLO-traject voor cultureel erfgoed door deel te nemen aan de Werkgroep Implementatie OSLO Erfgoeddata, door het Invulboek Objecten uit te breiden en een OSLO-wegwijzer te publiceren.

Metadata (meerbepaald leerobjectmetadata, ook wel LOM genoemd) spelen bovendien een belangrijke rol in de goede werking van ons onderwijsplatform Het Archief voor Onderwijs. Met steun van VLAIO gingen we aan de slag met een inhoudelijke herwerking van de LOM-standaard, en werkten we aan een metadatamodel op maat van de onderwijsvernieuwing.  

Wil je content toegankelijk maken, dan steekt het auteursrechtelijke vraagstuk eerder vroeger dan later de kop op. Niet alleen voor onze eigen werking is kennis over auteursrechten en privacy - en de mogelijke beperkingen die daaruit voortkomen - van belang. Ook onze contentpartners en andere culturele organisaties staan geregeld voor deze uitdaging. Om hen een handje te helpen bij deze complexe materie, voorzagen we in 2022 advies op verschillende manieren:

• we publiceerden de laatste goede praktijken uit het in 2020 afgeronde project Tools voor het bewust omgaan met auteursrechten en gebruiksbeperkingen op culturele content.

• we organiseerden 2 rechtenworkshops, waaronder eentje in het kader van Publiekdomeindag.

• samen met FARO zetten we - na een lange onderbreking - onze schouders onder 2 bijeenkomsten van de Gebruikersgroep Auteursrecht.

Sociale media zijn niet meer weg te denken uit onze dagelijkse realiteit, en vormen een vat aan informatie over onze tijd. Toch worden ze nog te weinig gearchiveerd, vooral omdat het organisaties vaak aan kennis ontbreekt. Sinds 2020 maken we het onze missie om best practices voor het capteren, archiveren en ontsluiten van sociale media te ontwikkelen. In 2022 richtten we ons onder andere op de captatie van accounts en socialemediastreams, om daarna onze focus geleidelijk te verleggen van archiveren naar ontsluiten. 

Hoe kunnen culturele organisaties (en bij uitbreiding de gehele samenleving) digitale middelen inzetten om hun missie te verwezenlijken? Bij meemoo verkennen we manieren om digitale strategieën te ontwikkelen, en onderzoeken we hoe we organisaties hier het best bij kunnen begeleiden. In 2022 waren we opnieuw co-organisator van het vormingstraject Digitaal Leiderschap in de Cultuursector, en zaten we rond de tafel met de Vlaamse overheid in het overleg over de digitale transformatie van de cultuursector. Zo werkten we mee aan het traject rond de visienota ‘Naar een slagkrachtige cultuursector in digitale tijden’.

Om cultuurorganisaties op weg te helpen met hun digitale strategie organiseerden we bovendien verschillende begeleide invulsessies bij de Zelfevaluatietool Digitale Maturiteit en een workshop over het Scoremodel Digitale Duurzaamheid. Daarnaast engageren we ons sinds 2020 voor projectbegeleiding in het kader van de inhaalbeweging digitale collectiedata, op vraag van het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Vorig jaar liepen de eerste projecten af, en konden er 16 nieuwe opstarten dankzij een extra projectoproep met relancemiddelen. 

Nu je bijgelezen bent over onze reguliere werking, moeten we het ook nog even hebben over de extra projecten die ons jaar vormgaven. In 2022 werkten we ijverig verder aan een aantal relance-initiatieven die het jaar voordien uit de startblokken schoten dankzij een eenmalige financiële injectie van de Vlaamse Regering:

Sinds een paar jaar werken we aan een oplossing voor de integratie van de Vlaamse erfgoeddatabanken Erfgoedplus en Erfgoedinzicht, in nauwe samenwerking met het Departement Cultuur, Jeugd en Media, FARO, de toenmalige Vlaamse Kunstcollectie (nu deel van meemoo) en natuurlijk de huidige gebruikers. Nadat het projectvoorstel in 2021 werd goedgekeurd, stond 2022 vooral in het teken van analyse, grondig overleg en het bepalen van de scope. We verstuurden ook de eerste 2 projectnieuwsbrieven. Blijf je graag op de hoogte? Schrijf je hier in.

In 2022 besloegen onze inkomsten 8.336.631 euro en gaven we 8.254.751 euro uit. Aanzienlijk meer dan vorige jaren, en dat heeft alles te maken met projecten zoals GIVE, de erfgoeddatabanken en het VLAIO-traject voor onderwijs. Samen waren ze goed voor 1,2 miljoen euro. De kosten voor personeel (3.568.321 euro), de infrastructuur van het archiefsysteem (1.150. 020 euro) en de digitalisering van audiovisuele dragers (824.059 euro) namen de grootste happen uit het budget.

Dat we in 2022 nogal te spreken waren over digitale archiefwerking in al zijn facetten, valt af te lezen aan onze communicatie. In 7 meemoo-nieuwsbrieven, 46 nieuwsberichten en handenvol Facebook-, Twitter- en LinkedIn-posts zetten we onze werking in de verf. Is 12 maanden te lang om te wachten op ons volgende jaaroverzicht? Druk dan vooral vandaag nog die volgknoppen in, want we zijn nog lang niet uitgepraat.