Publiekdomeindag 2022
- Verslag
Publiekdomeincollecties zijn collecties die zonder meer online ontsloten mogen worden. Daarom zijn ze de uitgelezen plek om te beginnen met de implementering van je opendatabeleid. Elk jaar biedt Publiekdomeindag de erfgoedsector een platform om hun vorderingen, uitdagingen en visie te delen op de ontsluiting van collecties die niet langer auteursrechtelijk beschermd zijn. Dit jaar organiseerden we op 10 februari 2022 een webinar, samen met de KBR, Wikimedia België, de Universiteitsbibliotheek Gent en Collectie van de Gentenaar.
Samen met 68 gegadigden vierden we op 10 februari 2022 de zevende editie van Publiekdomeindag in België, met een goedgevuld online programma. We verwelkomden sprekers van Creative Commons, de KBR, MoMu, KOERS, het Design Museum Gent, de Collectie van de Gentenaar en natuurlijk ook meemoo zelf. Daarnaast lanceerde Wikimedia België haar Wikimedian in Residence-project, dat instellingen zal ondersteunen in het ontsluiten van hun collecties op Wikimedia-platformen.
Wat en waarom?
Het publiek domein is de verzameling van alle creatieve werken waarop geen exclusieve intellectuele eigendomsrechten (meer) rusten, zoals bv. auteursrechten en naburige rechten. Ieder jaar komt op 1 januari een nieuwe groep werken in het publiek domein omdat de auteursrechtelijke bescherming, die in België 70 jaar na de dood van de maker ligt, is vervallen.
Materiaal in het publiek domein is hét materiaal bij uitstek om in te zetten in je opendatabeleid en hergebruik mogelijk te maken. Met Publiekdomeindag bieden we de erfgoedsector een platform aan om goede praktijken uit te wisselen en hun publiekdomeinplannen en -verwezenlijkingen wereldkundig te maken.
Publiekdomeindag 2022
Bekijk de opname van Publiekdomeindag 2022 hier:
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanZie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen. Je cookie-instellingen aanpassen kan onderaan deze pagina. Klik op 'verander uw toestemming' vlak boven de tabel en vink 'voorkeuren' en 'statistieken' aan.
Goede praktijken rechteninformatie - Creative Commons
Creative Commons is een non-profitorganisatie die legale obstakels in het delen van kennis en creativiteit weg wil nemen. Met die doelstelling in gedachten, ontwikkelden ze licenties die auteursrechthebbenden toelaten om hun creaties en dus auteursrechtelijk beschermd materiaal meer open beschikbaar te stellen en legaal herbruikbaar te maken door andere creatievelingen. Daarnaast ondersteunen ze de GLAM-sector (kort voor galleries, libraries, archives and museums) bij het toegankelijker aanbieden van hun collecties. De erfgoedsector maakt gretig gebruik van de Creative Commons-instrumenten, maar niet altijd op de juiste manier. Zo worden de CC BY-licenties vaak gebruikt om naamsvermelding af te dwingen van de instelling of fotograaf die de reproductie maakte, terwijl beiden niet de auteurs zijn van het werk. Een slechte praktijk, dus.
Camille Françoise van Creative Commons kwam kort vertellen over de goede praktijken waar haar organisatie in 2022 op wil focussen, namelijk het onderscheid tussen CC0 en de Public Domain Mark. Ze worden vaak met elkaar verward, maar zijn toch verschillend. CC0 is een waiver (of vrijstelling) die je toelaat om het werk waar jij het auteursrecht van hebt te waiven en in het publiek domein te plaatsen. De Public Domain Mark daarentegen is geen licentie of waiver, maar een communicatietool. Het is een label of tag om aan te geven dat een werk zich in het publiek domein bevindt. Een courante slechte praktijk is om CC0 te gebruiken terwijl het werk niet meer auteursrechtelijk beschermd is. Ondanks dat het de intentie van de instelling is om aan te geven dat ze het object vrij willen ontsluiten, houdt dit een onterechte rechtenclaim in. In dat geval is het de goede praktijk om de Public Domain Mark te gebruiken. Camille nodigde de deelnemers van Publiekdomeindag uit om hierover een bevraging in te vullen.
OpenGLAM showcase
Daarna volgde de OpenGLAM showcase: een jaarlijks weerkerend platform voor de erfgoedsector om hun voortgang in het open beschikbaar stellen van publiekdomeincollecties voor te stellen. Hét moment bij uitstek om te delen hoe ze hun publiekdomeincollecties toegankelijk gemaakt hebben en hergebruik gefaciliteerd hebben.
Meemoo-collega Sam Donvil beet de spits af met een stand van zaken over de upload van beelden uit de collectie van MSK Gent. In het najaar van 2021 verwelkomde meemoo Sofie Van Bever als stagiaire graduaat Informatiebeheer aan de Arteveldehogeschool. Hierdoor konden we vorderingen maken in uploads van collecties, wat strookt met meemoo's KPI om alle publiekdomeinbeelden van op kunstbeeldbank artinflanders.be te ontsluiten. Het MSK reageerde positief en Sofie nam de voorbereiding van de beelden op zich. Gezien de beeldenuploadtool Pattypan van Wikimedia Commons tot 2 dagen voor Publiekdomeindag niet werkte, zal de upload in de loop van februari 2022 afgewerkt worden.
Dit was meteen de aanleiding om de nieuwigheden in de Wikimedia-tooling onder de aandacht te brengen. Naast de nieuwe release van de uploadtool Pattypan, heeft de beeldbank na de implementatie van gestructureerde metadata - om de doorzoekbaarheid van de beeldbank te bevorderen - sinds februari 2022 ook een query (of zoekopdracht) service. Hierdoor kan je de 80 miljoen beelden op Wikimedia Commons bevragen, door middel van SPARQL-queries. Probeer de query service hier. Onder de knop 'examples' vind je enkele voorbeelden.
Daarnaast kiest Wikimedia ervoor om meer van hun tooling in de datacleaningtool OpenRefine te integreren. In de loop van 2022 zal je niet enkel gestructureerde metadata kunnen opladen naar beelden op Wikimedia Commons, maar zal de beeldenupload ook via OpenRefine kunnen verlopen. Dit maakt de uploadworkflow een pak gestroomlijnder. Voor meer informatie kan je hier terecht.
Zoals elk jaar dook de KBR in haar collecties om uit te zoeken van welke makers er dat jaar werk in het publiek domein terechtkomt. Sébastien Hermans presenteerde een selectie van ondergecatalogiseerde etsen, prints en tekeningen van drie Belgische artiesten die in 1951 overleden zijn. Deze werden naar aanleiding van Publiekdomeindag gecatalogiseerd en gedigitaliseerd. Tenslotte werden er voor 69 werken items aangemaakt op Wikidata en beelden naar Wikimedia Commons opgeladen:
Afbeelding: Dijkbouw aan het strand van Knokke, Richard Baseleer, KMSKA, foto door Dominique Provost, via artinflanders.be, nu nog CC0 - binnenkort Public Domain Mark
Hermans' collega Piet Janssens toonde hun selectie van 50 ondergecatalogeerde toeristische gidsen van Maurice Cosyn. Ze werden naar aanleiding van Publiekdomeindag in 2021-2022 gecatalogeerd en naar Wikimedia Commons opgeladen. Het gaat om 50 omslagen en 101 kaarten. Deze wandelroutes van pionier Cosyn lagen aan de basis van de moderne wandelingen, waaronder enkele Grote Routepaden langeafstandswandelroutes. De Wikidata-items die de gidsen representeren, zijn nu ook gelinkt aan de Wikidata-items van de huidige wandelroute.
Na de KBR was het de beurt aan meemoo-collega Ellen Van Keer. Zij lichtte toe hoe we de aanpak voor het zichtbaar maken van rechteninformatie op artinflanders.be bijschaven. De aanleiding om dit beleid te herzien? De geafficheerde metadata op de kunst-en erfgoedbeeldbank bevatte tegenstrijdigheden. De leidende principes hiervoor zijn:
‘zo open als mogelijk’ door het vermijden van nieuwe rechtenclaims op digitale surrogaten van publiekdomeinwerk, conform de EU-richtlijn en wat eigenlijk al in de Belgisch rechtspraak aangenomen werd.
en ‘zo gesloten als strikt nodig’ wanneer er een rechtsgrond is.
Afbeelding: huidige situatie op artinflanders.be, in de toekomst wordt dit het Public Domain Mark
Wat betekent dit concreet? Wanneer een Public Domain Mark correcter is, stapt meemoo af van het gebruik van CC0. Daarnaast zien we af van het gebruik van het copyrightteken om naamsvermelding aan te moedigen. Wanneer artinflanders.be contractueel verplicht wordt om een werk minder open aan te bieden, gebruiken we niet langer de licentie CC-BY-NC-ND (om af te dwingen dat er geen afgeleiden kunnen gemaakt worden en dat commercieel gebruik niet toegestaan wordt). Voor publiekdomeinmateriaal is er geen rechtsgrond die het gebruik van deze licentie toelaat, omdat er geen auteursrecht is. In dit geval is het correcter om het rechtenlabel ‘NIET AUTEURSRECHTELIJK BESCHERMD - CONTRACTUELE BEPERKINGEN’ te gebruiken. Gaat het om een reproductie van een driedimensionaal werk, dan ontstaat er volgens het Belgisch recht wél auteursrecht op de reproductie.
Omdat in de contracten van artinflanders.be vaak attributie gevraagd wordt, is de huidige beste optie een CC-BY-licentie die naamsvermelding van de fotograaf afdwingt. In de toekomst willen we eerder toewerken naar:
CC0 voor reproducties van 3D-werken, wat legaal op hetzelfde neerkomt als het publiek domein.
Public Domain Mark voor reproducties van 2D-werken, waarbij attributie niet afgedwongen, maar aangemoedigd wordt.
Hierdoor blijft de reproductie van een publiekdomeinwerk - dat tenslotte met overheidsgeld gemaakt is - ook in het digitale rijk van het publiek domein. Deze veranderingen betekenen dat artinflanders.be mee zal veranderen en dat de contracten van de fotografen herzien moeten worden. Ten slotte willen we ook het betrekken van gebruikers aanmoedigen door een draagvlak te creëren bij onze (content)partners.
Na deze toelichting gaf meemoo-collega Bart Magnus een tussenstand na één jaar Publiekdomeintool. Dankzij deze tool kan je - dankzij Wikidata - gebruik maken van anderen om jouw werk in het bepalen van de rechtenstatus van je collectie te verlichten, maar ook anderen helpen door jouw data te delen op Wikidata. Bart lichtte ook toe welke projecten van de inhaalbeweging digitale collectiedata gebruik zullen maken van de Publiekdomeintool, en welke een upload naar Wikimedia-platformen gepland hebben.
Panelgesprek
Het ontsluiten van reproducties van publiekdomeinwerken zonder nieuwe restricties begint, sinds de hervorming van het Europees auteursrecht, de norm te worden op instellings- en overheidsniveau. Daarom wilden we deze editie inzoomen op strategie en praktijk: waarom en hoe kan je publiekdomeincollecties delen? Tijdens het panelgesprek kaartten 4 panelleden aan hoe hun organisaties specifieke acties ondernemen om het (creatief) hergebruik van hun collecties actief te faciliteren.
Afbeelding: panelgesprek tussen Sofie Teugels, Diethard Vlaeminck, Dieter Suls en Olivier Van D'huynslager
Voor het panelgesprek gaf elke spreker een lightning talk om hun praktijk toe te lichten. Sofie Teugels lichtte het Collectie van de Gentenaar project toe, dat naast het ontsluiten van de collecties van vijf Gentse instellingen ook inspanningen doet om het hergebruik ervan aan te moedigen. Zo is er het Cultural Data Lab om te experimenteren, kennis te delen en een community op te bouwen. Daarnaast is er het Cocreatiefonds dat creatievelingen financieel ondersteunt om collectiedata te hergebruiken.
Diethard Vlaeminck van KOERS toonde hoe dit decentraal gelegen museum in Roeselare zijn potentieel wereldwijde bereik digitaal wil waarmaken. KOERS wil een internationaal publiek bedienen door collecties op verschillende platformen aan te bieden en te linken naar sociale media. Daarnaast besteden ze aandacht aan meertaligheid door te experimenteren met Wikimedia-platformen. Naast de website van hun instelling, hebben ze ook het platform serviceKOERS. Op termijn wordt dit niet enkel een virtueel museum met koersverhalen, maar ook een vertrekpunt voor wielerhistorisch onderzoek én een podium voor andere verzamelaars. Hier willen ze hun eigen collecties en collecties van anderen tonen, maar ook hun onderzoek en dat van anderen tentoonspreiden. Daarnaast willen ze (creatief) hergebruik van collecties stimuleren.
Dieter Suls van MoMu toonde hoe het modemuseum eind 2021 een experimentele pattern-a-thon organiseerde. Museumcollecties zijn niet altijd toegankelijk op de manieren die specifieke gebruikersgroepen nodig hebben. Als modemuseum willen ze echter hun laagdrempelige studiecollectie, die samen met hun modethesaurus op Wikimedia-platformen ontsloten werd, ter beschikking stellen. Deze reproducties zijn niet meteen (her)bruikbaar voor ontwerpers: daarvoor heb je patronen nodig. Daarom organiseerden ze een workshop om patronen te maken, samen met leden uit hun (her)gebruikerscommunity. Om deze patronen op hun beurt herbruikbaar te maken, stemden de deelnemers ermee in dat ze onder een vrije licentie op Wikimedia-platformen gezet konden worden. Dit was een experiment binnen het Citizen Heritage-project rond citizen science. Ze kijken of het format ook elders kan opgezet worden.
Tijdens het panelgesprek werden de volgende thema's en vragen behandeld:
De restricties die binnen de context van de coronapandemie opgelegd werden, waren de perfecte test om te zien of de erfgoedsector digitaal matuur was geworden. Maar was de Belgische erfgoedsector klaar? Was jouw instelling klaar? Zijn er inspanningen die je voordien hebt gedaan, die nu hun vruchten afwerpen?
Hoe bepaal op welke publieken je wil focussen en hoe vind je ze?
Er wordt vaak gesproken over de explosie in creativiteit die het vrije toegang geven aan (publiekdomein)collecties zal veroorzaken. Is het naiëf om te verwachten dat dit gebeurt door je collecties enkel voor de vorm online te zetten, zonder dat je actief hergebruik gaat faciliteren?
Wikimedian in Residence (WiR)
Wikimedia België sloot de dag af met de bekendmaking van de winnaars van hun jaarlijkse Wiki Loves Heritage fotowedstrijd. Dit initiatief is net zoals het wereldwijd georganiseerde Wiki Loves Monuments en Wiki Loves Art (dat in 2016 samen met meemoo's voorloper PACKED vzw georganiseerd werd) een manier om de zichtbaarheid van Belgisch erfgoed te vergroten. De fotografen worden gevraagd om hun werk onder een vrije licentie op Wikimedia Commons te zetten. Nadien kunnen de werken vrij hergebruikt worden, zowel op de Wikimedia-platformen als daarbuiten. In de toekomst zal het wereldwijd georganiseerde Wiki Loves Monuments, in navolging van Wiki Loves Heritage ook onder deze naam georganiseerd worden. Zo komt naast onroerend erfgoed ook roerend, immaterieel en landschappelijk erfgoed in aanmerking.
Ten slotte stelde Wikimedia België het Wikimedian in Residence-traject voor. Hierbij gaat de organisatie - met behulp van giften aan het Fonds Vrienden van Wikimedia België - op zoek naar musea of erfgoedinstellingen die een Wikipediaan aan het werk stellen. Enerzijds om uploads naar Wikimedia-platformen uit te voeren, anderzijds om activiteiten te organiseren om deze digitale collecties meer zichtbaarheid te geven én te hergebruiken. Wikimedia België zal in het najaar van 2022 3 projecten selecteren om met ongeveer 5.500 euro te ondersteunen: het equivalent van de loonkost van een BIS-stage in Vlaanderen en een FOREM-stage in Franstalig België. Wil je als instelling op dit voorstel ingaan, dien dan voor 30 april 2022 een projectvoorstel in via projects@wikimedia.be.
In het projectvoorstel moeten volgende zaken aan bod komen:
Het wat en het waarom van het project;
De resultaten die beoogd worden;
Een projectplanning en budget;
Een administratief plan, waarin je aangeeft hoe de WiR tewerkgesteld, betaald en verzekerd zal worden. Wikimedia België kan namelijk zelf geen personeel op de loonlijst zetten.
Volgende stappen
Wil je zelf aan de slag met het ontsluiten van werken in het publiek domein uit je eigen collectie? Meemoo organiseert net als in 2021 twee workshops die je zullen toelaten om net als de bovenstaande instellingen tegen 2022 op Publiekdomeindag je eigen verwezenlijkingen te presenteren:
Op 17 februari 2021 organiseerden we de Publiekdomeindag rechtenworkshop, een lezing over alle relevante juridische aspecten i.v.m. het publiek domein en een workshop om met de Publiekdomeintool aan de slag te gaan. Heb je het gemist? Bekijk de opnames of consulteer de slides.
In het najaar kan je de workshopreeks Publiekdomeindag uploadworkshop volgen. We doen er de hele workflow voor het opladen van data naar Wikidata en beelden naar Wikimedia Commons uit de doeken.