Digitaliseringsproject voor nitraatfilm
Nitraatfilm is de eerste drager voor filmmateriaal en werd al vanaf 1889 geproduceerd. Pas in de jaren 50 zag de drager zijn populariteit slinken en werd nitraatfilm definitief vervangen door acetaatfilm. Nitraat is niet onderhevig aan het azijnsyndroom, zoals acetaat dat is, toch is ook deze drager erg kwetsbaar. In 2022 voerden we de digitalisering van 85 films uit.
Uitdaging
Nitraatfilm of cellulosenitraat kan spontaan vlam vatten zonder tussenkomst van een warmtebron. Omdat nitraatfilm zelf zuurstof produceert wanneer het ontbrandt, heeft het materiaal - in tegenstelling tot andere materialen - geen lucht nodig om te blijven branden. De rook die hierbij ontstaat, is bovendien extreem giftig. Daarnaast kan de drager aangetast worden door chemische ontbinding. Net zoals bij acetaatfilms is dit proces onomkeerbaar. Hoewel nitraatfilms wereldwijd de oudste films zijn die in archieven worden bewaard, zullen ze uiteindelijk voorgoed vergaan. Hun digitalisering dringt zich dan ook op.
Dit vroeg om speciale maatregelen: we zorgden voor een aangepast en gekoeld transport, en ook tijdens de digitalisering van de filmbobijnen nam het digitaliseringsbedrijf strikte voorzorgen.
In beeld: beschilderde nitraatfilm 'Halewijn', geschat tussen 1929-1935, boven de kijktafel bij Cinematek, film uit de collectie van het Letterenhuis, archief Anton van de Velde
Onze rol
Zoals in alle filmprojecten stond CINEMATEK in voor de registratie van de films. Daarnaast voerden zij ook conserverende handelingen uit, zoals het vervangen van de filmblikken en het aanbrengen van nieuwe labels. Meemoo tekende het beleid uit voor de conservatie en registratie van nitraatfilms en coördineerde ook de digitalisering, zoals o.a. de aanbestedingsprocedure en het samenbrengen van de nitraatfilms van 15 contentpartners.
Aanpak
Naast de digitalisering van kwetsbare film op acetaat, van 2015 t.e.m. 2023, kadert ook de digitalisering van nitraatfilms binnen onze inspanningen om voor eind 2023 heel wat bedreigde en aangetaste films te digitaliseren. Voor nitraatfilm zag het stappenplan er als volgt uit:
Registratie en bewaring
De registratoren bij CINEMATEK bekeken alle nitraatfilms en gaven ze een inhoudelijke beschrijving. Gezien de hoge ontvlambaarheid van nitraat gaven alle contentpartners hun nitraatfilms in bewaring bij CINEMATEK.
Selectie
Op basis hiervan maakten onze contentpartners de selectie van de te digitaliseren nitraatfilms. Belangrijke kanttekening: het gaat uitsluitend om films die nooit eerder veiliggesteld zijn - noch via digitalisering, noch via een kopie op acetaat. Een groot aantal nitraatfilms werden in het verleden door CINEMATEK al klaargestoomd voor de toekomst.
In totaal nemen we 84 films van 15 contentpartners mee, wat neerkomt op 7 tot 8 uur aan filmmateriaal. De selectie is een mix van kleurenfilms en zwart-witbeelden, naast stille films en films met geluid.
Digitalisering
In juni 2022 werd de opdracht voor de digitalisering van nitraatfilms gegund aan R3store Studios. Een maand later kwamen de films toe in Londen. Na een testfase tijdens de zomermaanden ging R3store Studios in september van start. Het hele proces rondden we eind 2022 af, en op 12 januari keerden de films huiswaarts.
In beeld: Erwin Verbruggen, restauratie van nitraatfilm, bij Cineteca Nacional de Mexico, CC BY-SA 2.0
