Best practices voor de archivering van sociale media in Vlaanderen en Brussel
Welke bronnen zullen toekomstige wetenschappers bij onderzoek naar onze tijd raadplegen? Sociale media zijn niet meer weg te denken in het antwoord op deze vraag. Toch worden ze nog weinig gearchiveerd, vooral omdat er over het archiveren van zulke - bij uitstek vluchtige - content weinig kennis is. Ook evolueren sociale media en bestaande archiveringstools voortdurend, creëren de platformen zelf technische obstakels die archivering bemoeilijken of zelfs onmogelijk maken, en is het juridisch kader complex en ontoereikend.
Meemoo lanceerde in 2020 een bevraging naar de archivering van content rond de coronacrisis op websites en sociale media. Vanaf 2021 zetten we een stap verder door in dit project verder expertise op te bouwen rond het capteren en archiveren van individuele socialemedia-accounts en het archiveren van hashtags.
Schermafbeelding van het webarchief van de Twitteraccount van PACKED
Uitdaging
De expertise over de archivering van sociale media is vandaag beperkt, zowel bij archiefinstellingen als bij meemoo zelf. Sociale media vervullen echter een erg belangrijke rol in het communiceren over diverse maatschappelijke onderwerpen, en dat door een brede waaier aan actoren. De kanalen hebben dan ook belang als bron voor onderzoek. Toch worden ze nog steeds weinig gearchiveerd.
Enkele jaren geleden was dezelfde vaststelling over websites het vertrekpunt voor het PROMISE-project rond website-archivering (2017-2019), en van 2019 tot september 2022 liep het BESOCIAL-project rond het archiveren en bewaren van sociale media in België. Onze grote nationale instellingen, zoals o.a. de Koninklijke Bibliotheek zijn de aangewezen spelers om hier samen met universiteiten strategieën en praktijken rond te ontwikkelen.
Onze rol
Voor de Vlaamse cultureelerfgoedsector is meemoo goed geplaatst om in samenwerking met archiefinstellingen kennis rond dit thema samen te brengen en te delen, en zo de deskundigheid in de gehele sector mee te verhogen. KADOC-KU Leuven betrok als aanvrager van de projectsubsidie samen met ons nog een dertiental andere partners bij het project.
In de eerste fase (1/9/2020 - 31/8/2021) van het project lag de focus op het ontwikkelen van best practices om individuele socialemedia-accounts te capteren en te archiveren. Ook gebeurde er voorbereidend onderzoek voor fase twee. We vervulden een belangrijke rol in:
de voorbereiding van de captatie van individuele accounts;
de captatie van de individuele accounts in een reeks pilootprojecten;
de instroom en preservering van de gecapteerde accounts;
het voorbereidend onderzoek voor het capteren van sociale media met behulp van API'S en betalende tools, wat in de tweede fase verder werd uitgewerkt;
het projectmanagement, de communicatie en disseminatie.
In de tweede fase (1/9/2021 - 31/8/2022) lag de focus voor meemoo op:
de uitvoering van de captatie van (individuele) accounts en socialemediastreams op basis van een trefwoord (event based activity streams) met behulp van API’s en betalende tools;
onderzoek naar het juridisch kader voor de captatie en archivering van sociale media;
het voorbereiden van fase drie: toegang tot en hergebruik van gearchiveerde sociale media;
het projectmanagement, de communicatie en disseminatie.
In de derde en laatste fase (1/9/2022 - 31/8/2023), verlegden we onze focus van het eigenlijke archiveren naar het ontsluiten, via:
onderzoek naar hoe we de toegang tot en het hergebruik van de gearchiveerde sociale media kunnen realiseren;
een gebruikersonderzoek en onderzoek naar tools om aan de verwachtingen te kunnen voldoen;
onderzoek naar juridische aspecten;
de uitwerking van pilootprojecten rond toegang en hergebruik, waarbij we o.a. uittesten of we profielfoto's van socialemedia-accounts kunnen gebruiken als referentieset voor gezichtsherkenning;
het projectmanagement, de communicatie en disseminatie.
Afsluitend werd het project afgerond met een studiedag waarin we de bevindingen van de drie fases deelden.
Aanpak
Afbakening
De uitdagingen op technisch en juridisch vlak zijn complex en er is weinig praktijkervaring in België. Daarom kozen we in dit project om enkel een selectie van de meest gebruikte kanalen te onderzoeken, in het bijzonder Facebook, Instagram, Twitter/X en YouTube. De resultaten zullen een basis vormen voor uitbreiding naar andere kanalen in de toekomst.
Pilootprojecten
Het project werd uitgewerkt aan de hand van concrete use cases. Op basis van de noden van verschillende doelgroepen werden de data van een selectie van socialemediakanalen gecapteerd, gearchiveerd en uiteindelijk ontsloten in de verschillende fasen van het project. We selecteerden uiteenlopende pilootprojecten om een zo groot mogelijke variatie aan noden te vatten en ervoor te zorgen dat de resultaten van het project relevant zijn voor een zo groot mogelijke groep van actoren. Naast de partners in de pilootprojecten werden ook partners met bijkomende expertise betrokken in een klankbordgroep van het project, met name KBR en UGent.
Workflows
In het project ontwikkelden we workflows voor:
de captatie van individuele socialemedia-accounts;
de ingest en preservering van individuele socialemediaprofielen;
de archivering van hashtags.
Hiervoor testten we de werkbaarheid van enkele tools (gratis en betalend). Daarnaast gebruikten we de exportfuncties van de socialemediaplatformen zelf. We kozen de tools met de beste resultaten en ontwikkelden hier aanpakken rond, die verder getest werden in de pilootprojecten. Onze opgedane expertise vind je op CEST in de vorm van workflows en handleidingen (voor de opensourcetools). In de pilootprojecten evalueerden onze contentpartners deze workflows. Daarnaast testte een meemoo-stagiaire in projectfase 1 de verschillende workflows uit op het oude Twitter- en YouTube-account van PACKED en de Facebook-pagina van artinflanders.be. Het resultaat van haar stage lees je hier.
Conclusies? Binnen het gamma aan gratis opensourcetools bestaat niet één tool die alle verschillende types sociale media kan capteren. Wel zijn er enkele werkbare opties, afhankelijk van de precieze noden van gebruikers. Verdere tests met commerciële tools wezen uit dat ook betalende varianten geen totaaloplossing bieden. Daarom zochten we naar een geschikte tool op maat van ieder socialemediaplatform, in plaats van naar één tool voor alle platformen. Daarnaast merkten we op dat de invloed van socialemediaplatformen en wat zij achter de schermen doen enorm groot is en een effect heeft op de werking van de captatietools. De betalende tools Webpreserver en Archive-It kwamen uit de bus als twee werkbare opties. In de praktijk werden opensourcetools verkozen, gezien de kost van de betalende tools het budget van de partners ruimschoots overschreed.
Best practices
De rapportering over de pilootprojecten vormde de grondstof voor de ontwikkeling van goede praktijken die vervolgens gepubliceerd werden op CEST, TRACKS en de kennisplatformen van de betrokken partners, zoals de website van KADOC en de FARO-projectendatabank. Ook over het voorbereidend onderzoek in functie van het capteren van sociale media met behulp van API’s en betalende tools publiceerden we een rapport met de resultaten. Dat rapport vormde de vertrekbasis voor de uitvoering van fase 2.
In deze tweede projectfase werd bijkomend aandacht gegeven aan het capteren van socialemediastreams op basis van trefwoord. Naast KADOC en meemoo voerden ook projectpartners ADVN, Amsab-ISG, AMVB, CAVA, Liberas, M HKA en VAi een reeks pilootprojecten uit waarbij socialemediastreams werden gecapteerd op basis van trefwoorden. Ze hadden hierbij aandacht voor de gebruiksvriendelijkheid van de geteste tools, en voor de kwaliteit van de captatie zelf.
Gedurende de loop van het project hadden we ook oog voor het juridisch kader. Dit juridisch onderzoek resulteerde o.a. in een aantal aanbevelingen en modeldocumenten.
Zelf aan de slag met het archiveren van sociale media?
Deze praktijkwijzer bundelt een aantal praktische handleidingen en workflows.
Je bent ook welkom op de bijeenkomsten van het Praktijknetwerk sociale media archiveren, een uitloper van dit project. Een tweetal keer per jaar delen we in dit praktijknetwerk expertise over de landsgrenzen heen en ondersteunen we organisaties om zelf aan de slag te gaan met de archivering van sociale media.
Partners
KADOC-KU Leuven (coördinator van het project, samen met meemoo);
KBR (expert bibliotheek, en partner in het onderzoeksproject BESOCIAL);
Algemeen Rijksarchief (expert publiek archief, en partner in het onderzoeksproject BESOCIAL);
UGent (expert digital humanities, en partner in het onderzoeksproject BESOCIAL);
Centrum Kunstarchieven Vlaanderen / M HKA (contentprovider);
partners Overleg Landelijke Archieven Vlaanderen (contentproviders):
ADVN;
Amsab-ISG;
AMVB;
CAVA;
Letterenhuis;
Liberas;
VAi;
Instituut voor Mediastudies KU Leuven (IMS) (contentprovider en expert digital humanities).