2021 in 't kort
Het verleden tot leven brengen en klaarmaken voor morgen: in 2021 zetten we grote stappen om dit te realiseren. Enkele langlopende digitaliseringsprojecten kwamen tot een goed einde en we surften verder op de lancering van het vernieuwde Archief voor Onderwijs, met nog meer mogelijkheden voor onze groeiende groep gebruikers. Bovenop onze reguliere werking, smeedden we ook nieuwe plannen voor de toekomst, die dankzij oa. de relancemiddelen in een stroomversnelling kwamen.
De verhoopte terugkeer naar normaal was 2021 nog niet, maar de opeenvolgende coronagolven hadden minder impact op onze werking dan in 2020 het geval was. De relanceplannen waarvoor de Vlaamse overheid middelen vrijmaakte, zorgden dat de cultuursector voluit voor digitale transformatie kon gaan. Meemoo staat klaar om hier de komende jaren verder zijn schouders onder te zetten.
Hoe we in 2021 archiefmateriaal digitaal veilig stelden en het toegankelijk en bruikbaar maakten, lees je in deze samenvatting van ons jaarverslag.
Digitaliseren, duurzaam bewaren en digitaal beheer
Het veiligstellen van een weelde aan audiovisueel materiaal en cultureel erfgoed steunt op verschillende pijlers. Er is het capteren van het materiaal, gevolgd door een minutieuze bewaring. Met de juiste tools kunnen organisaties hun eigen materiaal beheren, en wordt het toegankelijk gemaakt zoals zij dat willen.
Maar beginnen doen we bij het begin: het bronmateriaal digitaal omzetten in bestanden. In 2021 alleen werden 15.992 dragers omgezet en in het digitaal archief opgenomen. Dat is 2,39% van het totale aantal dragers van onze contentpartners dat vandaag bij ons bekend is. Zo hebben we sinds de start van de digitalisering in 2014 al zo’n 80 % van die ons bekende dragers veiliggesteld.
Van band tot byte
Het digitaal omzetten van audiovisueel materiaal gebeurt in massadigitaliseringsprojecten, die over verschillende jaren lopen. Elke drager toelichten die dit jaar gedigitaliseerd werd, zou ons in deze samenvatting te ver brengen - al kan je de lopende projecten altijd hier bekijken. Wel zijn er in 2021 enkele grote stappen gezet, langlopende digitaliseringen afgerond en nieuwe projecten op poten gezet.
Cinematek registreerde in opdracht van meemoo 1.095 filmrollen. Daarmee werd de registratie van bedreigde en aangetaste film afgerond. In totaal werden 1.109 films gedigitaliseerd. Een project dat ook de komende jaren wordt verder gezet.
De omzetting naar digitale bestanden van Digital Video-formaten als DV, DVCAM en DVCPRO-cassettes werd in 2021 afgesloten, met de laatste cassettes van TV Limburg. Het project werd ook uitgebreid met DV-, DVCAM- en DVCPRO-cassettes met een HD-signaal.
We zetten een punt achter een brede VHS-kwaliteitscontrole die in 2019 werd opgestart.
Met de titanendigitalisering van Betacam SP, Digital Betacam en Betacam SX rondden we één van onze langstlopende digitaliseringsprojecten af. Met bijna 170.000 succesvol omgezette tapes, zijn grote delen van de collecties op cassette van nationale en regionale omroepen veiliggesteld. Het materiaal van die dragers - afkomstig van 78 verschillende contentpartners - is goed voor 137.046 uur kijkplezier. De allereerste cassette werd al in 2014 gedigitaliseerd.
Een bijzonder project is de digitale transfer van XDCAM-schijven. De aanloop werd in 2018 genomen en in 2021 kon het proces uitgezet worden om de inhoud van 6.000 dragers duurzaam te bewaren. De uitdaging? Je kan eender welk bestand op een XDCAM kwijt: daardoor zweeft dit project op de grens tussen digitalisering en digitale instroom, en spreken we over digitale transfer.
Met digitalisering redden we beeld en geluid van een langzame aftakeling. Maar wat als de audiovisuele drager al onherstelbaar beschadigd is? In het project SIRDUKE sloegen we de handen in elkaar met VRT, INA en Gecko om 51 lakplaten te digitaliseren die als verloren werden beschouwd. Meemoo vervult in dit project de rol van initiator en coördinator langs Belgische zijde. Manager Digitalisering Brecht Declercq licht toe waarom dit project zo innovatief is.
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanZie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen. Je cookie-instellingen aanpassen kan onderaan deze pagina. Klik op 'verander uw toestemming' vlak boven de tabel en vink 'voorkeuren' en 'statistieken' aan.
Tot de kleinste hoekjes van het doek
Niet enkel audiovisueel materiaal, maar ook kunstwerken vinden hun weg naar ons archief. Maar liefst 1.606 werken werden fotografisch vastgelegd bij twaalf Vlaamse musea en erfgoedinstellingen. Dat resulteerde in 3.603 nieuwe beelden, waarop je elk detail van het werk kunt zien. Een groei van bijna 18% in 2021. Onder de gefotografeerde werken zijn ook 20 niet eerder geregistreerde topstukken.
Er vonden bovendien vier gigapixelopnames plaats, in het kader van een reizende tentoonstelling in China. De vier werken in kwestie zijn ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ van Jan van Eyck, ‘De doop van Christus’ van Gerard David en ‘Het Laatste Oordeel’ van Jheronimus Bosch uit de collectie van Musea Brugge en ‘Triptiek van de Zeven Sacramenten’ van Rogier van der Weyden uit de collectie van het KMSKA. Door die opname kunnen de kostbare stukken de wereld rondreizen, zonder dat het oorspronkelijke werk risico’s loopt.
Veilig in het archiefsysteem bewaard
Het digitale archief dat meemoo beheert was op 31 december 2021 goed voor 6 miljoen objecten of 19,8 PB aan materiaal. 3,5 PB daarvan - in totaal 828.000 objecten - vonden in 2021 hun weg naar het archiefsysteem. Vanuit het datacenter in Gent vertelt collega Caroline waarmee je dat imposante cijfer kan vergelijken.
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanDie groei bestond enerzijds uit het digitaal omzetten van audiovisueel materiaal en kunstwerken zoals hierboven beschreven. Anderzijds stroomden heel wat bestanden van onze contentpartners digitaal in. Dat zijn bestanden die digitaal ontstaan zijn bij de organisaties zelf of eerder al (niet door meemoo) gedigitaliseerd zijn. Na verschillende pilootprojecten waar we sinds 2018 mee experimenteerden, kreeg onze dienst rond digitale instroom in 2021 meer vorm.
We konden het importproces opschalen, waardoor meer bestanden het archief sneller kunnen binnenkomen. In 2021 stapten 36 contentpartners mee in die nieuwe stroom en verwelkomden we meer dan 814.000 digitale objecten. Zo was digitale instroom goed voor een aangroei van 2,74 PB.
“No files were harmed in the process”
En het beste nieuws? Daarbij gingen geen objecten verloren! Om de kwaliteit van onze bewaring te waarborgen, lichtte een onafhankelijke partij in 2021 onze digitale archiveringsinfrastructuur door. Daarvoor gebruikten ze het Scoremodel Digitale Duurzaamheid en het CoreTrustSeal, een internationale certificatie voor digitale archieven.
Het resultaat? De wetenschap dat meemoo “over een degelijke infrastructuur en de nodige expertise [beschikt] om zijn opdracht naar behoren te vervullen”. Op basis van het rapport stelden we enkele concrete actiepunten op die we de komende jaren uitvoeren. Het gaat daarbij om het formuleren van processen, kennis structureel verankeren, verder inzetten op metadata, en auteursrecht en privacy vertalen in de juiste metadatalicenties.
Content toegankelijk maken
Naar een eengemaakte archiefwebsite
Vandaag maken we op hetarchief.be de beschrijvingen van bijna 1,5 miljoen archiefitems van onze contentpartners toegankelijk. Onze plannen voor de toekomst zijn nog een pak ambitieuzer: je zal niet alleen audiovisueel materiaal kunnen doorzoeken, maar ook andere brontypes - zoals foto's en kranten. Ook materiaal dat tot het publiek domein behoort, zal je kunnen raadplegen.
Klinkt goed, toch? Voor het zover is, hebben we nog heel wat werk te verzetten. Het betekent namelijk dat we de platformen Nieuws van de Groote Oorlog, artinflanders.be, hetarchief.be, en Catalogus Pro samenbrengen onder één koepel. Zo kan jij op één plek het materiaal van onze contentpartners doorzoeken en indien mogelijk bekijken.
Concreet timmerden we in 2021 aan de eerste wireframes en designs. Een andere belangrijke stap die we namen, was de beslissing om de nieuwe bezoekertool samen met onze contentpartners te bouwen. Hiermee kunnen ze hun digitaal archiefmateriaal - bewaard bij meemoo - bij hen ter plaatse aanbieden aan hun bezoekers. We deden ook onderzoek naar mogelijke (en wenselijke) businessmodellen voor een uitwisselplatform voor audiovisueel materiaal in Vlaanderen. Op het platform waarop contentpartners vandaag al elkaars materiaal kunnen consulteren, Catalogus Pro, konden we 19 extra partners verwelkomen in 2021.
Meer archief voor meer onderwijs
Nadat in het najaar van 2020 ook leerlingen toegang kregen tot Het Archief voor Onderwijs, zetten we in 2021 in op de bekendmaking van onze leerlingenruimte. Webinars, screencasts en uitgebreide FAQ's toonden leerkrachten de weg. Ze vonden inspiratie bij de didactische inspiratiepagina’s en dat werpt zijn vruchten af. Bijna 1 op 10 leerkrachten uit het secundair onderwijs met een account op het platform heeft al een lesopdracht gemaakt voor zijn leerlingen! Op 31 december 2021 telden we 93.000 leerlingenaccounts op Het Archief voor Onderwijs.
Leerkrachten konden grasduinen in en gebruik maken van een kwart meer geactualiseerd materiaal dan in 2020. Het gaat om beeld- en geluidsfragmenten geselecteerd op basis van de eindtermen en leerplannen, zodat ze zeker inzetbaar zijn in de klas. Ook de bronnen van dat materiaal werden diverser: het aantal verschillende aanbieders groeide met 73% tot 58. Daarbovenop gingen we samenwerkingen aan met Fost Plus, VRT en het Red Star Line museum voor specifiek lesmateriaal voor op Het Archief voor Onderwijs.
De eerste brug werd geslagen tussen ons onderwijsplatform en artinflanders.be. Op dat tweede platform werden enkele collectiepagina’s gemaakt specifiek voor het onderwijs. Leerkrachten die les willen geven over de Bourgondiërs, Rubens of het impressionisme vinden daar prachtige beelden én een link naar bijbehorende audiovisuele collecties op Het Archief voor Onderwijs.
Al deze initiatieven gingen niet ongemerkt voorbij: het aantal leerkrachten basisonderwijs met een account groeide met 51%. We konden ook 25% meer leerkrachten uit het secundair onderwijs verwelkomen. Om elke leerkracht op weg te helpen op ons platform organiseerden we ook in 2021 basis- en hands-on-workshops. In totaal verzorgden onze lesgevers 84 verschillende workshops.
De meest markante cijfers vind je hier:
Kennis verzamelen en advies geven
De wereld van het archief staat niet stil. Helaas beschikt niet elke individuele organisatie over de mankracht en de kennis om alle ontwikkelingen bij te houden. Daarom houden we bij meemoo de vinger aan de pols, slaan we zelf aan het testen en experimenteren, en delen we die kennis met ons netwerk. We beantwoordden een recordaantal van 327 loketvragen en organiseerden verschillende vormingen, zowel voor onze contentpartners als voor organisaties in het culturele veld.
Daarnaast waren we partner in 25 lopende projecten om kennis op te bouwen en te delen met cultuurorganisaties. Zo trapten we SCALA af: een project waarbij we digitale privaatrechtelijke archieven helpen om een preserveringssysteem te ontwikkelen voor heel diverse collecties. Samen met Stad Gent, Design Museum Gent en District09 én de inwoners van Gent zetten we onze schouders onder de Collectie van de Gentenaar. Het doel: samen een digitale collectie van het stadserfgoed aanleggen waar alle Gentenaars mee aan de slag kunnen. Lees verder om nog meer van onze projecten te ontdekken, of ga hier lekker grasduinen.
Bij het vergaren en delen van kennis ligt onze focus op deze vijf domeinen.
Metadata
Bij elk soort collectie of archief is metadata onmisbaar om je materiaal te beheren. Dat geldt voor het meemoo-archiefsysteem, maar ook voor de archieven van onze partners. Daarom verfijnen wij ons metadatamodel, onderzoeken we nieuwe technieken voor metadataverrijking en delen we onze ervaringen.
Dat metadatamodel stond in 2021 centraal. De focus lag op de interne noden - “wat moeten metadata voor onze partners, de eindgebruikers en ons doen?” - en op de inventarisering van onze bestaande metadatamodellen. Met thematische werkgroepen rond bijvoorbeeld de vindbaarheid voor het brede publiek stonden we ook al stil bij de functionele vereisten. Het resultaat was een eerste ontwerp van het vernieuwde metadatamodel.
Als je met grote volumes aan archiefmateriaal te maken krijgt, dan is het onbegonnen werk om elk bestand manueel te gaan metadateren. Daarom bestuderen we verschillende manieren om aan metadatacreatie te doen. Eén ervan is gezichtsherkenning. Nee, dit is geen sci-fi.
In het FAME-project onderzoeken we namelijk hoe we metadata van contentpartners en linkedopendatabronnen kunnen gebruiken bij de training van gezichtsherkenningsalgoritmes en de nabewerking van de output van bepaalde software. Die software wordt losgelaten op foto’s en video’s uit de collecties van partners. Het resultaat wordt naast een referentieset gelegd, zodat we te weten komen hoe accuraat de software is en waar we kunnen bijsturen en trainen.
In beeld: Het proces van gezichtsherkenning toegepast op een foto van acteur Josse De Pauw en danseres Fumiyo Ikeda (ca. 1979). Foto: Michiel Hendryckx (licentie: CC0 1.0)
Rechten en privacy
Respect voor auteursrechten en privacy is cruciaal bij het correct beheer van een archief. Dan hebben we het niet enkel over het materiaal dat meemoo voor zijn partners bewaart, maar ook over de verschillende bronnen die organisaties zelf openbaar maken. Omdat het geen eenvoudige materie is, staan we partners bij met concreet advies rond de beschrijving van en het omgaan met auteursrecht en privacy op onze kennisportalen en tijdens vormingen. Zo besteedden we hier in 2021 aandacht aan tijdens een rechtenworkshop op Publiekdomeindag en met een praktijkgerichte workshop auteursrecht. Rechten en privacy zijn ook een belangrijk aspect in projecten zoals de archivering van sociale media, FAME en Nieuwe Tijdingen.
Linked (open) data
Digitale collecties delen en koppelen via het web: hier ligt nog een pak onontgonnen potentieel. Maar onbekend maakt onbemind, dus spitten wij uit hoe organisaties deze techniek kunnen gebruiken om hun collecties te verrijken en open te maken. Daarom organiseerden we in 2021 naar goede gewoonte het Bootcamp Open Culturele Data met als centrale vraag: “hoe maak je culturele data niet alleen open maar ook vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en (her)bruikbaar?”
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanEén van de manieren om dat te doen, is met de IIIF-technologie. IIIF, kort voor International Image Interoperability Framework, is een opkomende standaard voor de uitwisseling van beelden. Om IIIF bekend en toegankelijk te maken, organiseren we met de collegagroep IIIF sinds 2020 ‘IIIF-Fridays’. In 2021 organiseerden we er twee (in april en november) en voerden we de tweede fase uit van de ontwikkeling van een IIIF-beeldinfrastructuur voor het VKC-ecosysteem.
Preservering van andere en nieuwe formaten
Sociale media staan vandaag centraal in de communicatie over verschillende maatschappelijke onderwerpen. Toch worden ze nog maar weinig gearchiveerd. Met de ontwikkeling van best practices voor het capteren, archiveren en ontsluiten van sociale media willen we daar verandering in brengen. In 2021 kozen we de tools die we hiervoor gaan uittesten, zetten we de infrastructuur op en analyseerden we de social media streams die gecapteerd zullen worden. De eerste stappen werden ook gezet in de eigenlijke captatie en archivering van sociale media.
Digitale strategie
Digitale transformatie gaat dieper en breder dan enkel het omzetten van analoge formaten naar digitale bestanden. Organisaties leren zich anders te organiseren, en meemoo steekt hierbij een helpende hand uit. Zo zijn we co-organisator van het vormingstraject Digitaal Leiderschap in de Cultuursector en nemen we actief deel aan het overleg rond de digitale transformatie van de cultuursector gecoördineerd door het Departement Cultuur, Jeugd en Media.
Een andere belangrijke engagement is onze begeleiding in de Inhaalbeweging Digitale Collectieregistratie. In 2021 stonden we 26 projecten bij in het voortraject van de subsidieaanvraag, waarbij 16 projecten goedkeuring kregen. We begeleidden ook 11 projecten die al in 2020 werden goedgekeurd.
Samen met onze partners
Alles wat we doen is erop gericht om andere organisaties of actoren in cultuur, media en overheid te helpen bij hun digitale archiefwerking en om de schat aan Vlaams archiefmateriaal toegankelijk te maken. In 2021 deden we dat voor een groep van 164 contentpartners. Sommige van die partners zijn er van in het begin bij, anderen stroomden later in. In 2021 verwelkomden we Erfgoedcel Leuven, Stadsarchief Leuven, Museum Plantin-Moretus, Speelgoedmuseum Mechelen en Yper Museum.
Omdat onze werking de voorbije jaren geëvolueerd is, werd het tijd om de afspraken die we met partners gemaakt hebben te actualiseren. Zo werd onze werking rond digitale instroom er bijvoorbeeld in op genomen, en zijn er nieuwe afspraken gemaakt rond de digitalisering en ontsluiting van kunst- en erfgoedobjecten.
Debbie Esmans, onze manager Beleid en Strategie, vertelt je meer over de noodzaak van dat vernieuwde afsprakenkader en de samenwerking met en inspraak van onze partners hierin:
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanEen boost voor cultuur
2020 was een moeilijk jaar voor de hele cultuursector. Om de sector een boost te geven, maakte de Vlaamse Regering een aanzienlijke som aan relancemiddelen vrij. Door deze eenmalige financiële boost voor meemoo kwamen vanaf 2021 vier heel concrete digitaliseringsinitiatieven in een stroomversnelling en konden we nieuwe functionaliteiten ontwikkelen op Het Archief voor Onderwijs.
Gecoördineerd Initiatief voor Vlaamse Erfgoeddigitalisering (GIVE)
Drie digitaliseringsprojecten en een project rond automatische metadataverrijking waarvan sprake, vallen samen onder de naam GIVE en worden gerealiseerd met de steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Ze geven een extra impuls aan de digitalisering en bewaring van uniek materiaal in Vlaanderen.
GIVE-krantenproject Primeur
Het GIVE-krantenproject Primeur heeft als doel de massadigitalisering en ontsluiting van ten minste 630.000 krantenpagina’s.
GIVE-glasplatenproject
Met het GIVE-glasplatenproject willen we de inhoud van circa 170.000 kwetsbare glasplaten digitaal veiligstellen, duurzaam bewaren en ontsluiten.
GIVE-metadataproject
Het GIVE-metadataproject wil met een automatisch beschrijvingsproces grote sprongen maken om de lacunes in metadata in het meemoo-archiefsysteem aan te vullen.
GIVE-topstukkenproject
Het GIVE-topstukkenproject zorgt voor een inhaalbeweging in kwalitatieve digitale reproducties van 2D-materiaal, 3D-objecten en topstukken uit papier of perkament, zodat ze zonder risico’s geraadpleegd kunnen worden.
Onmisbare functionaliteiten op Het Archief voor Onderwijs
Het onderwijs is de voorbije jaren in snel tempo verder gedigitaliseerd. Investeringen in die digitale transformatie drongen zich op, dus maakte het Departement Onderwijs en Vorming 512.000 euro vrij in het kader van de Digisprong voor de doorontwikkeling van Het Archief voor Onderwijs. Daarmee onderzoeken en ontwikkelen we extra functionaliteiten in drie pijlers:
het bevorderen van de uitwisseling tussen leerkrachten onderling;
het versterken van samenwerking en uitwisseling tussen onderwijsplatformen;
nieuwe didactische werkvormen ter bevordering van blended leren.
In 2021 lag de focus op onderzoek en analyse. Zo bekeken we hoe we de uitwisseling van lesmateriaal tussen leerkrachten onderling en het delen van opdrachten op leermiddelenplatformen als KlasCement kunnen bevorderen. Ook leerkrachten konden hun zeg doen in een gebruikersbevraging.
We werkten ook mee aan het VLAIO-traject “aanpassingen aan de onderwijsvernieuwing”. In 2021 analyseerden we hoe leerkrachten zoek- en bouwopdrachten zouden kunnen maken voor hun leerlingen op het platform.
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanEen toekomst voor Erfgoedplus en Erfgoedinzicht
Naast heel wat archiefmateriaal, biedt meemoo vanaf 2021 ook tijdelijk onderdak aan de erfgoeddatabank Erfgoedplus. Erfgoeddatabanken werden gebruikt door erfgoedbeherende en erfgoedhoudende organisaties om hun collecties te registreren, beheren en ontsluiten. De databanken werden opgericht in de schoot van steden en provincies, maar een geïntegreerde aanpak drong zich vanaf 2019 op. Daarom werkt meemoo aan een oplossing.
Op termijn zullen de huidige erfgoeddatabanken plaatsmaken voor nieuwe systemen, met de focus op collectieregistratie en collectiebeheer. Samen met het Departement CJM, FARO en de toenmalige Vlaamse Kunstcollectie (nu deel van meemoo) zetten we onze schouders onder dit project. In 2021 nam dit vooral de vorm aan van operationeel onderhoud, analyses en voorbereidingen voor het project.
In de coulissen
Je leest het goed: 2021 was een druk, maar vruchtbaar jaar voor meemoo. Langlopende projecten zijn afgerond, en nieuwe ambitieuze initiatieven op poten gezet. Dat deden we met onze oude, getrouwe collega’s en met enkele nieuwe, tijdelijke krachten die hun schouders onder de verschillende projecten zetten. Zo bestond het meemoo-team op het einde van 2021 uit 43 vaste medewerkers, zes medewerkers met een contract van tijdelijke duur, drie gedetacheerde leerkrachten en vijf stagiairs. Alles samen een gedreven team met een visie voor de toekomst!
In 2021 hadden we zo 6.944.218 euro aan inkomsten,die voor het grootste deel bestaan uit werkings- en projectmiddelen van de Vlaamse Overheid, voor 6.877.739 euro aan uitgaven. In totaal waren er 324.674 euro meer kosten en 375.000 euro meer inkomsten dan voorzien in het jaarbudget. Die afwijkingen zijn bijna allemaal terug te voeren op het opstarten van verschillende bijkomende opdrachten of nieuwe projecten. De grootste brokken in het budget worden ingenomen door personeel (3.112.744 euro), digitalisering van audiovisuele dragers (930.270 euro) en infrastructuur van het archiefsysteem (1.073.844 euro).
Benieuwd wie dit allemaal mogelijk maakte?
