GIVE-glasplatenproject

De GIVE-projecten worden gerealiseerd met de steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en kaderen binnen het relanceplan Vlaamse Veerkracht van de Vlaamse overheid.

Wat is een glasplaat?

In het GIVE-glasplatenproject wordt ‘glasplaat’ gebruikt als koepelterm voor glasnegatieven en -positieven, stereonegatieven en -positieven en lantaarnplaatjes. Glasplaten waren de eerste fotografische dragers, en kwamen in gebruik in de 19de eeuw. Net als bij film werd op het glas een lichtgevoelige laag aangebracht waarop het beeld werd vastgelegd. Tot het midden van de vorige eeuw werd dit type drager gebruikt totdat kunststof aan populariteit won, wat lichter en minder breekbaar was. Nog tot in de jaren 80 werden glasplaten gebruikt als basislaag voor foto’s.

Glasplaten waren ook echte gebruiksvoorwerpen! Met glasnegatieven werden bijvoorbeeld fotografische reproducties gemaakt, en glaspositieven en lantaarnplaatjes konden met een projector of ‘magische lantaarn’ geprojecteerd worden, gewoon in de woonkamer, in theaterzalen of in schoolcontext.

Uitdaging

Er bevinden zich grote hoeveelheden analoge fotocollecties in Vlaanderen, die bovendien erg kwetsbaar zijn. Dat kwamen we in 2019 en 2020 aan de weet tijdens ons vooronderzoek naar fotodigitalisering. Via een verkennende studie kregen we zicht op de grootte en toestand van Vlaamse fotocollecties. Hierna onderzochten we de mogelijkheden om ze te preserveren en toegankelijk te maken door middel van massadigitalisering. Dit resulteerde in tien voorstellen, waaronder voorstel zeven over glasplaten.

Niet lang na het afronden van dit vooronderzoek kwamen er relancemiddelen vrij in het kader van Vlaamse Veerkracht. Omdat glasplaten in het bijzonder erg kwetsbaar en moeilijk toegankelijk zijn, kozen we ervoor om hun digitalisering voorrang te geven. Een extra uitdaging? Het digitaliseringsproces voor dit materiaaltype ligt niet voor de hand. Glasnegatieven lenen zich er allesbehalve toe om onder een scanner te worden gelegd. De plaat kan de scanner beschadigen en is bovendien te dik waardoor de scanner niet volledig dicht kan. Omgekeerd kan een opgewarmde scanner schade aanbrengen aan de emulsiezijde van een glasplaat.

Onze rol

Meemoo neemt in alle GIVE-projecten een coördinerende rol in. In het GIVE-glasplatenproject steunen we op onze rijke ervaring met (massa)digitalisering en op de resultaten van het onderzoek naar fotodigitalisering. We verbreden onze digitaliseringswerking van audiovisueel materiaal naar fotomateriaal en delen de expertise die we hierover zullen opbouwen met onze partners en met de buitenwereld.

Aanpak

Pre-inventarisatie

Bij de pre-inventarisatie identificeerden we ruim 153.000 glasplaten bij 33 archieven, musea en erfgoedbibliotheken, waaronder 31 bestaande en twee nieuwe contentpartners. Samen zetten we in 2021 de omvang van het project op scherp. Concreet zochten we een antwoord op de volgende vragen:

• Om hoeveel glasplaten gaat het precies?

• Hoe organiseren we het logistieke proces op de meest efficiënte en veilige manier, van registratie tot transport?

• Hoe pakken we digitalisering van de glasplaten aan?

Voorbereiding en registratie

Tegen het einde van 2021 konden we met deze informatie aan de slag om een registratieplanning en het aanbestedingsdossier op te stellen. We nemen uiteindelijk zo’n 180.000 glasplaten van 33 erfgoedinstellingen mee. De materiaalvoorbereiding ligt in handen van de deelnemende contentpartners. Meemoo zorgt voor een uitgebreide ondersteuning in de vorm van handleidingen, verpakkingsmateriaal, een registratiesysteem en extra werkkrachten. De registratie en verpakking van de glasplaten ging begin 2021 van start, en eindigde in het midden van 2023.

Aanbesteding en digitalisering

Via een aanbestedingsprocedure selecteerden we begin juni 2022 GMS als de meest geknipte digitaliseringspartner om vervolgens aan het begin van 2023 van start te gaan met de eigenlijke digitalisering. Die gebeurt zowel in situ (UGent Boekentoren en Fotomuseum) als ex situ (overige contentpartners). We kiezen in dit project voor hogeresolutiedigitalisering. Na een kwaliteitscontrole stromen de gedigitaliseerde glasplaten het meemoo-archiefsysteem in. Deze fase liep tot het najaar van 2023. Alle technische specificaties vind je in het aanbestedingsdossier.

Wat na digitalisering en duurzame bewaring?

Om de toegankelijkheid van de glasplaten te optimaliseren en om hergebruik te stimuleren, willen we dit fotomateriaal breed ontsluiten. De gedigitaliseerde glasplaten zullen beschikbaar worden gemaakt op de platformen van meemoo en, indien ze dat willen, op de platformen van de deelnemende contentpartners. Het GIVE-glasplatenproject wordt eind 2023 afgerond.

Meer GIVE?

Het GIVE-glasplatenproject is één van de vier lijnen binnen GIVE, de paraplu voor vier digitaliseringsprojecten. Naast glasplaten staat ook de digitalisering van kranten (Primeur) en topstukken op de planning. Daarnaast zetten we in op metadataverrijking.

Meemoo speelt ook een rol in andere lijnen binnen het relanceplan, met name in het traject van de Vlaamse erfgoeddatabanken, de begeleiding van cultuurorganisaties bij hun projecten rond digitale collectieregistratie en de Digisprong van het onderwijs.

Partners

We digitaliseren de glasplaten van 33 erfgoedinstellingen. Dit zijn de betrokken partners: