Vlaanderen gaat in hogere versnelling om zijn audiovisueel erfgoed te redden

In het kader van de start van deze reddingsoperatie getuigen vier betrokken archieven - VRT, Amsab- Instituut voor Sociale Geschiedenis, TV Brussel en Kadoc-KU Leuven - over hun bijzonder rijke archieven, en het belang van digitalisatie van dit materiaal. Ook Minister Lieten en Schauvliege, die aan de basis van VIAA liggen, uiten hun tevredenheid dat deze massadigitalisering eindelijk van start gaat.

Eindelijk beginnen we eraan

Het archiefmateriaal komt van 35 omroepen en cultureel-erfgoedinstellingen die de handen in elkaar slaan, en zal – eens het gedigitaliseerd is – toegankelijk zijn voor onderwijs en onderzoek en in openbare bibliotheken.

In Vlaanderen was er dringend een inhaalbeweging nodig om ons audiovisueel erfgoed te redden want veroudering bedreigt dit archiefmateriaal. Met deze grootschalige digitalisatie van magneetbanden zetten we een grote stap vooruit, maar ook voor bijvoorbeeld pelicule en zelfs ‘digital born’ content - dat digitaal van oorsprong is - moeten we in de toekomst nog inspanningen leveren. Naast digitaliseren moeten we de digitale bestanden immers ook duurzaam bewaren en dat is een voortdurend proces waar ook in geïnvesteerd moet worden.

Een unieke samenwerking

Doordat 35 verschillende instellingen (onderaan in dit document opgelijst) en VIAA dit materiaal samen digitaliseren, kunnen er schaalvoordelen geboekt worden en kunnen de betrokken omroepen en cultureel- erfgoedinstellingen gezamenlijk een beroep doen op zowel binnenlandse als buitenlandse expertise. VIAA wil ook een meerwaarde betekenen voor de betrokken organisaties door samen met hen het materiaal toegankelijk te maken voor de samenleving via onderwijs, onderzoek en bibliotheken. Voor de digitalisering van dit materiaal werden twee Brusselse bedrijven gekozen: Memnon zal instaan voor het videomateriaal, Sonim voor de geluidsdragers.

Vier archieven getuigen

Medewerkers van de archieven van de VRT, Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis, TV Brussel en Kadoc- KU Leuven vertellen in het kader van de start van deze digitalisering over hun rijke archieven: Waarom deze massadigitalisatie voor hén belangrijk is, welk materiaal hun audiovisueel archief bevat en naar welke (her)ontdekkingen ze uitkijken.

VRT

Jan Van Regemorter, hoofd documentatie en archieven: “Sinds oktober 2013 heeft de VRT een samenwerkingsovereenkomst met VIAA, dat voortaan zal instaan voor de digitalisering, archivering en ontsluiting van het VRT archief. Een zeer groot deel van het materiaal dat met deze eerste digitalisatiegolf van VIAA gedigitaliseerd wordt komt van de VRT. In het verleden heeft de VRT al heel wat inspanningen geleverd op gebied van digitalisatie, maar er moet ook nog heel wat materiaal gedigitaliseerd worden. De VRT heeft bij kleinere digitaliseringsprojecten uit het verleden duidelijk gezien dat digitalisatie garant staat voor hergebruik. Vanaf het moment dat archiefmateriaal digitaal beschikbaar is, wordt het opnieuw gebruikt voor radio- en televisieprogramma’s en op onze websites. De VRT heeft een bijzonder rijk archief, en we zijn dan ook blij dat dankzij de samenwerking met VIAA deze ook toegankelijk wordt voor het publiek via bibliotheken, onderwijs en ook voor wetenschappelijk onderzoek. VIAA betekent voor ons echt een meerwaarde op gebied van ontsluiting.”

KADOC-KU LEUVEN

Godfried Kwanten, Hoofd Behoud en Beheer: “KADOC-KU Leuven heeft heel wat historisch audiovisueel materiaal. Het archief van de Boerenbond bijvoorbeeld bevat beelden van het boerenleven in Vlaanderen na de Tweede Wereldoorlog, maar evengoed uit de jaren 1930. Nu we dit materiaal visioneren duikt er af en toe uniek materiaal op, bijvoorbeeld over het landelijk leven vóór 1940. Ook op pelicule - een drager die tijdens deze digitalisatiegolf nog niet gedigitaliseerd wordt - heeft KADOC-KU Leuven audiovisueel materiaal met een grote historische waarde. Een bekend voorbeeld is de filmcollectie van de Missionarissen van Afrika (De Witte Paters) dat opgenomen is op de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap ('Topstukkenlijst'). Het geeft een beeld van de Belgische kolonies Kongo, Rwanda en Burundi. De filmbanden tonen o.a. het dagelijks leven, het onderwijs, de flora en fauna in die landen van ca. 1930 tot 1960. Ook vanuit deze Afrikaanse landen is hier grote belangstelling voor. De magneetbanden die we vandaag beginnen digitaliseren dateren van minder lang geleden dan de jaren 1930, toch verwachten we dat er nog pareltjes kunnen opduiken.”

TVBRUSSEL

Robert Esselinckx, Hoofdredacteur: “tvbrussel bestaat 20 jaar, en ons archief is dus relatief jong. Toch schetst het audiovisueel materiaal een beeld van een Brussel dat nu niet meer bestaat. We beseffen soms niet hoe onze hoofdstad de afgelopen 20 jaar ontzettend veranderd is. In ons archief vind je beelden van bijvoorbeeld de teloorgang van de Brusselse Noordwijk, maar evengoed van gewone mensen in de hoofdstad en van Brusselse volksfiguren zoals ‘Monsieur Penguin’, een man die de stad dagelijks doorkruiste verkleed als pinguÏn. Dit zijn dingen die tot ons collectief geheugen behoren. Met VIAA wordt dit ‘collectief geheugen’ niet alleen gedigitaliseerd maar ook ontsloten, zodat het toegankelijk is voor het publiek. Daarnaast is het voor onze eigen programma’s ontzettend belangrijk dat we gebruik kunnen maken van digitaal archiefmateriaal. Want als materiaal digitaal is kunnen we er veel makkelijker in zoeken en het hergebruiken.”

AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis

Kim Robensyn, verantwoordelijke registratie en ontsluiting (Beeld en Geluid): “Het audiovisueel archief van Amsab-ISG bevat vooral materiaal dat door de socialistische of milieubeweging werd gemaakt, vanaf de jaren 1920 tot heden. Daaronder niet alleen de omvangrijke archieven van de SOM (Socialistische Omroepmaatschappij) en de GROM (Groene Omroep), maar evengoed amateurfilmpjes uit het verenigingsleven. Alhoewel veel van dit materiaal zich in de propagandasfeer bevindt, bevat het ook veel beeldmateriaal over allerlei aspecten van het dagelijkse leven. Deze beelden leveren een schat aan informatie over de voorbije honderd jaar. Slechts een klein stuk van dit beeld- en geluidsmateriaal werd in het verleden gedigitaliseerd, onder meer door BOM-Vlaanderen of voor gebruik in tv-programma’s of documentaires. Een grootschalige digitalisatie konden we niet realiseren door de kostprijs. Ook een eigen digitaal depot vormt een probleem door de gigantische opslagcapaciteit die zoiets vergt. Nochtans is conservatie erg belangrijk: audiovisueel materiaal is een belangrijke historische bron, die informatie bevat die je niet vindt in geschreven bronnen. Het is dus belangrijk dat deze ook nog in de toekomst geraadpleegd kunnen worden. Met het digitaliseringsproject van VIAA kunnen we dit realiseren.”

Ministers Lieten en Schauvliege over deze start

Ingrid Lieten Vlaams minister van Media & Innovatie: 

Ik heb het Vlaams Instituut voor de Archivering opgestart omdat ik het erg belangrijk vind dat we ons audiovisueel erfgoed niet verloren laten gaan. Ook wat we vandaag maken, moet morgen ter beschikking blijven, zowel voor de cultuur- en mediasector als voor het publiek. Vandaag is een eerste zichtbare stap van het VIAA om op een duurzame manier onze culturele rijkdomte bewaren. Een volgende stap is om het archief ook ter beschikking te stellen van het onderwijs. Ik wens het VIAA en alle betrokken organisaties alvast een mooie start toe!” 

Joke Schauvliege, Vlaams minister van Cultuur: 

Als nieuw digitaal platform schenkt VIAA ons audiovisueel en cultureel erfgoed een nieuw leven. Ik ben dan ook blij dat dit onvervalst toekomstproject eindelijk van start gaat. Door de digitalisering zullen we ons erfgoed op een hedendaagse manier kunnen beleven, gebruiken en inzetten voor diverse doeleinden: voor wetenschappelijk onderzoek, studie en educatie, maar evengoed voor beleving en voor het ontwikkelen van nieuwe culturele projecten.” 

Over VIAA

VIAA (www.viaa.be) werd eind 2012 opgericht op voorstel van de Vlaamse ministers Ingrid Lieten (Media en Innovatie) en Joke Schauvliege (Cultuur) omdat er een inhaalbeweging nodig was op gebied van digitalisering van het Vlaams audiovisueel erfgoed. De Vlaamse Regering maakte middelen vrij voor de opstart van een ‘Vlaams Instituut voor Archivering’ (VIAA). Alles samen gaat het om 11,8 miljoen euro voor een periode van 2 jaar. Met deze middelen gaat VIAA de krachten bundelen met media- en erfgoedorganisaties om zo een ambitieus digitaliserings- en archiveringsproject te realiseren.

Naast digitaliseren en archiveren, zal VIAA ook het gedigitaliseerde materiaal toegankelijk maken voor de doelgroepen onderwijs, onderzoek en bibliotheken. Aan iMinds vzw (het Vlaams onderzoeksinstituut dat al heel wat onderzoek uitvoerde rond digitalisering en archivering) werd gevraagd om VIAA op te starten.

Begin oktober 2013 sloten VIAA en de VRT een samenwerkingsovereenkomst, waarin de basis werd gelegd voor een lange termijnoplossing voor het archief van de VRT. VIAA zal dit archief verder digitaliseren en archiveren en toegankelijk maken voor de doelgroepen van VIAA.

De 35 betrokken media- en erfgoedinstellingen

ADVN, AMSAB, AMVB, ARGOS, ATV, Bokrijk, Designmuseum Gent, IFF, KADOC, Kasteel van Gaasbeek, KCA, KUL archief en bib, Letterenhuis, Liberaal Archief, M HKA, MAS, MIAT, Middelheim, MoMu, MSK, Musea Brugge, Museum Dr. Guislain, MuZee, PBL, Ring TV, ROB, RTV, SMAK, Sportimonium, TV Bxl, TV Oost, TVL, UGENT, VRT, Vti