Digitaliseringsproject 2: openspoelvideo, VCR, Betamax, audio-cd-r, draadspoel en wasrol

Openspoelvideo

Tussen oktober 2014 en september 2015 digitaliseerden we 854 dragers van 9 cultureelerfgoedinstellingen. Eind 2017 digitaliseerde Vectracom nog een extra batch voor meemoo, goed voor 840 dragers, van 8 verschillende cultureelerfgoedinstellingen.

De breedte varieert van een kwartduim tot tweeduim breed en de banden zijn bijna nooit compatibel met spelers van een ander merk. Niet alleen de schaarste van bepaalde type spelers, maar ook het signaalverlies en de kleverigheid van de banden vormen een risico. Tijdens de eerste jaren van het nieuwe millennium werd de volledige VRT-collectie van meer dan 26.000 eenduim breed dragers gedigitaliseerd. Hierna moesten wij enkel nog de banden uit de cultureelerfgoedsector digitaliseren zoals de Uitzendingen door Derden en de videokunst van het MuHKA.

Naar het eindrapport over de digitalisering van deze openspoelvideo’s >

VCR of de Video Cassette Recording van Philips was het eerste videoformaat dat in de jaren ’70 een kort commercieel succes kende. De grote, vierkante cassettes komen weinig voor, maar vormden ondanks het kleine aantal een grote uitdaging voor meemoo. VCR-spelers zijn moeilijk te vinden en de cassettes zelf vertonen elke mogelijke beschadiging: kleverigheid, afschilfering, oxidatie, breuken, residu-afzetting op de leeskoppen … In overleg met de contentpartners selecteerden we de VCR-cassettes ook op basis van inhoud voor digitalisering. Speelfilms of opnames van televisieprogramma’s beschikbaar in het VRT-archief werden in eerste instantie niet gedigitaliseerd wegens de hoge kost. VCR-cassettes werden gedigitaliseerd door Picturae, die ook betrokken waren bij de digitalisering van Betamax, audio-cd-r en digitaliseringsproject 6, met 22 verschillende weinig voorkomende dragertypes.

Naar het eindrapport over de digitalisering van deze VCR’s >

De draadspoel werd al in 1898 uitgevonden, maar werd pas na de Tweede Wereldoorlog voor korte tijd populair om geluid op te nemen. De gemagnetiseerde draad of wire recording is dunner dan een menselijk haar en wel twee kilometer lang. Draadspoelen zijn bijzonder kwetsbaar voor breuken, raken makkelijk in de war en roesten snel. De afspeelapparatuur vind je nog op gespecialiseerde fora in de Verenigde Staten, maar het afstellen en herstellen is een edele kunst geworden. De draadspoel was de eerste opnametechniek waarmee je eenvoudig en goedkoop geluid kon opnemen, zelfs thuis. Draadspoelen bevatten vaak opnames van radioprogramma’s, evenementen en dergelijke meer.

Naar het eindrapport over de digitalisering van deze draadspoelen >

Audio-cd-r kende een kort, maar hevig succes van midden jaren 1990 tot midden 2000. Niet de afspeeltechnologie, maar de dragers zelf worden bedreigd omdat ze uiteindelijk toch geen betrouwbaar opslagmedium bleken te zijn – al werden ze zo wel in de markt gezet. Je kan snel en goedkoop audio-cd-r’s branden, maar de drager is uiterst gevoelig voor krassen en disc rot, of de fysische of chemische degradatie van de datalaag. Audiovisuele archivarissen staan wantrouwig ten opzichte van dataopslag op deze optische schijven. De inhoud is erg divers: van uiteenlopende muziekopnames tot mondelinge geschiedenisinterviews en overgenomen radio-uitzendingen. In de loop van 2019 deed meemoo een nieuwe aanbesteding voor dit dragertype, samen met de cd’s en dvd’s uit digitaliseringsproject 9, voor een hoeveelheid van ongeveer 4000 extra audio-cd-r’s, die Picturae opnieuw voor haar rekening neemt.

Naar het eindrapport over de eerste digitaliseringsronde van deze audio-cd-r’s >

In 1975 was Betamax met zijn bijhorend homevideosysteem de tweede meest succesvolle audiovisuele drager; op één stond het VCR-systeem van Philips. Eén jaar later introduceerde JVC het VHS-formaat en in 1979 volgde Grundig met Video2000. Een goedkoper, maar technisch ook minder goed alternatief. Betamax-cassettes kennen dezelfde bedreigingen als andere magneetbandcassettes: ze worden kleverig en raken geblokkeerd in de speler, of krijgen te maken met signaalverlies door demagnetisatie. Ook de afspeelapparatuur is aan het verdwijnen, al zijn er meer dan 18 miljoen Betamax-spelers verkocht. Het homevideosysteem werd vooral thuis gebruikt en dat weerspiegelt zich in de Betamax-collecties van de cultureelerfgoedinstellingen. Dat er ook in het VRT-archief nog enkele honderden Betamax-cassettes uit 1986 lagen heeft te maken met ‘compliancy recording’: de toen wettelijk verplichte permanente opname van het antennesignaal van televisiezenders. Dit was nodig was om te kunnen antwoorden op bezwaren van kijkers die beroep deden op het ‘recht van antwoord’. Vanaf 1987 schakelde de VRT hiervoor over op VHS-cassettes.

Naar het eindrapport over de digitalisering van deze Betamax-cassettes >

De wasrol is na tinnen folie het oudste opnamemedium voor geluid. In 1877 vond Thomas Edison de technologie uit, die pas eind jaren 20 werd verdreven door de schellakplaat. Een wasrol bestaat uit meerdere materialen en in verschillende formaten. Wasrollen zijn gevoelig voor schimmels, krassen en scheuren. De allereerste exemplaren kunnen zelfs breken door de warmte van de hand die de rol vasthoudt. De oude afspeeltoestellen die pronken bij verzamelaars zijn jammer genoeg niet bruikbaar voor digitalisering. Gelukkig kon meemoo voor de digitalisering rekenen op Henri Chamoux, die de Archéophone ontwikkelde en digitalisering van wasrollen mogelijk maakt. Veel wasrollen bevatten commerciële muziekopnames (die door het kleine aantal opnames uniek zijn), grappen (comedy avant-la-lettre) of toespraken. Eén collectie is extra bijzonder en eigendom van het departement Afrikanistiek van Universiteit Gent. Op de 92 wasrollen kan je de etnolinguïstische veldopnames, die de Gentse professor Amaat Burssens in 1937 in Belgisch-Congo maakte, beluisteren.

Naar het eindrapport over de digitalisering van deze wasrol >