Creative Commons Summit 2019

Naast deelnemers uit de erfgoedsector (openGLAM), waren er ook deelnemers uit de kunstensector, makers, onderzoekers, juristen en professionals uit de educatieve sector aanwezig. De belangrijkste thema’s van de top waren de reorganisatie van de Creative Commons-beweging en de wijziging van het Europese auteursrecht. Meemoo-collega Sam Donvil was aanwezig.

Creative Commons is een organisatie die ijvert voor het bevorderen en beschermen van open content in een samenleving waar resources steeds meer geprivatiseerd of gemonopoliseerd dreigen te raken. Ze zijn vooral bekend van de Creative Commons-licenties, die auteurs toelaten om hun kennis of creativiteit legaal op een meer open manier te delen.

Daarnaast is de organisatie ook een integraal onderdeel van de opendatabeweging en verenigt het een netwerk van meer dan 500 onderzoekers, activisten, beleidsmakers, rechtsgeleerden en mensen uit de educatieve sector. Verder werken ze ook samen met NGO’s, universiteiten en publieke instellingen. Eén van de doelen van de conferentie was om enkele belangrijke veranderingen en nieuwe projecten van de organisatie zelf te lanceren.

Lancering Creative Commons Network Strategy

Om de Creative Commons-gemeenschap op een duurzame manier te laten groeien, begon de organisatie in 2017 haar stakeholders te consulteren om een nieuwe strategie uit te zetten en zich volgens een meer formele structuur te organiseren. De bijeenkomst in Lissabon zette een overgangsperiode in, tijdens dewelke de gemeenschap deze nieuwe structuur zal implementeren. Zo kunnen personen in specifieke landen zich in officiële chapters organiseren die volgens het nieuwe bestuursmodel via de Global Network Council samen de richting van de beweging bepalen.

Daarnaast worden de activiteiten van de organisatie duidelijker gestructureerd in vier platformen: open education, copyright reform, community development en tenslotte het GLAM-platform (GLAM staat voor galleries, libraries, archives and museums).

Europese Auteurswethervorming

Hét thema van de conferentie was uiteraard de Europese auteurswethervorming (de Richtlijn inzake auteursrechten in de digitale eengemaakte markt). Activist en medeoprichter van Communia (en voormalig directeur bij Kennisland) Paul Keller maakte in zijn presentatie “3 Years of EU Copyright Reform – The Good – The Bad and the Ugly” de balans op van de uitkomst van de Europese auteurswethervorming en dertig maanden lobbywerk.

Ondanks een zekere mate van teleurstelling over de uitkomst van de hervormingen in hun totaliteit, is er enige troost dat er wat de erfgoedsector betreft vooruitgang geboekt is. Zo gaan artikel 8-12 over toegang tot out-of-commerce werken en over extended collective licensing. Bovendien werd beslist dat reproducties van tweedimensionele werken geen nieuw auteursrecht tot stand brengen.

De jaren 2020 en 2021 zullen cruciaal zijn omdat deze richtlijn vervolgens in de nationale wetgeving van de deelstaten omgezet moet worden. Het is belangrijk te weten dat dit opnieuw een mogelijkheid biedt om kansen die op Europees niveau zijn blijven liggen, eventueel op nationaal niveau wél aan te grijpen. Eén van de belangrijkste uitkomsten van de conferentie is het voornemen om het lobbywerk van deze tweede fase op een meer gecoördineerde manier te doen. Zo meent Keller dat er de afgelopen jaren niet tijdig een duidelijk verhaal i.v.m. de gewenste hervormingen was waarmee beleidsmakers zich kunnen identificeren of profileren (bv. het 20th century black hole).

Bovendien zijn er ook nationale verschillen die tot een ongelijkmatig stemgedrag geleid hebben. Zo was er in de Duitse media meer aandacht voor het thema dan in Frankrijk aangezien de discussie goed op het politieke spectrum past, terwijl men in Frankrijk een ander waardesysteem hanteert met betrekking tot technologie en kennisproductie. Dat viel ook op tijdens de Creative Commons Summit waar nauwelijks vertegenwoordigers uit Frankrijk aanwezig waren.

Van OpenGLAM Principles naar een OpenGLAM Declaration

In 2010 werd OpenGLAM gelanceerd, een netwerk voor wederzijdse ondersteuning en samenwerking voor Open Access in cultuurinstellingen. In 2013 publiceerde het de OpenGLAM-principes, met het doel om duidelijker te definiëren wat institutionele openheid voor een erfgoedinstelling zou moeten betekenen.

De OpenGLAM-principes zijn:

• Ontsluit digitale informatie die zich in het publiek domein bevindt.

• Zorg ervoor dat ze in het publiek domein blijft, leg geen nieuwe restricties op.

• Stel expliciete en robuuste verklaringen rond hergebruik op.

• Maak bestandsformaten open en machineleesbaar.

• Betrek publieken op vernieuwende manieren (met o.a. crowdsourcing en community-curating).

Creative Commons wil erfgoedspelers ondersteunen, zowel wat betreft praktische aspecten als vanuit een beleidsperspectief. Hiertoe wil Creative Commons zijn eerder uitgegeven OpenGLAM Principles actualiseren en omzetten in een OpenGLAM Declaration die pleitbezorging moet vergemakkelijken. Terwijl de principes het vooral hadden over het hoe en wat, zal de Declaration zich meer uitspreken over het waarom.

Tot januari 2020 stond de Creative Commons-gemeenschap open voor commentaar en feedback van personen uit de erfgoedsector. Je kon je mening kwijt in de Google doc van het project. De Declaration zelf werd op 14 februari 2020 gelanceerd ter ere van de verjaardag van het Budapest Open Access Initiative (BOAI) uit 2002.

Daarnaast blijft Creative Commons zich bewust van de nood naar meer ondersteuning. Een onderzoek van Kennisland wees bijvoorbeeld uit dat een groot deel van de rechtenverklaringen op Europeana niet kloppen of bestaan uit oneigenlijk toegekende Creative Commons-licenties (op bijvoorbeeld out-of-copyright werken).

Om erfgoedinstellingen te ondersteunen, ontwikkelt Creative Commons in 2019 de Creative Commons GLAM Certificates, een online educatief programma voor het ontwikkelen van concrete competenties voor professionelen in de erfgoedsector voor het gebruiken van open licenties, maar ook om binnen de eigen organisatie aan pleitbezorging te doen. Tegelijkertijd gingen er ook stemmen op dat de focus niet enkel op vorming mag liggen aangezien dit vaak complex en duur uitvalt. Naast training heeft de erfgoedsector ook nood aan zaken als gebruiksvriendelijke tools en toegankelijk e-learning materiaal.

Een ander initiatief is de OpenGLAM-Twitteraccount die afwisselend door uiteenlopende spelers in de erfgoedsector gecureerd wordt met als doel meer bewust te worden van elkaars werkzaamheden. In december 2018 nam meemoo (als PACKED) deze rol op zich.

Public Domain Day

Om de erfgoedsector bewust te maken van het negatieve effect van het auteursrecht op de ontsluiting van erfgoedcollecties, organiseert meemoo (als PACKED) sinds 2017 in samenwerking met een diverse reeks partners Publiekdomeindag. Ondanks het feit dat dit evenement in verschillende landen over de hele wereld wordt georganiseerd, was er tot op heden weinig coördinatie. Sebastiaan Ter Burg, bezieler van de Nederlandse Publiekdomeindag, bracht tijdens de Creative Commons Summit de organisatoren uit verschillende landen samen om te brainstormen over hoe we beter kunnen samenwerken en effectiever kunnen communiceren.

We spraken over de mogelijkheid om onze evenementen simultaan op één dag of tijdens één maand te organiseren. Ook werden er ideeën gelanceerd zoals het ontwikkelen van een instrument om copyfraude (het omgekeerde van copyright infringement) onder de aandacht te brengen, of om iets met verweesde werken doen. Verder wil Publiekdomeindag NL, net zoals meemoo vanaf 2018 al doet, een hands-on trainingssessie organiseren.

Terwijl wij sinds 2018 beslisten om ons vooral op de erfgoedsector te focussen, wil Ter Burg van Publiekdomeindag een ‘household-name’ maken. Wij nodigden hem alvast uit om mee te stappen in ons Ensor-project. In 2020 verviel de auteursrechtelijke bescherming namelijk op de werken van Ensor. Wij maakten van de gelegenheid gebruik om wereldwijd zoveel mogelijk werken van Ensor digitaal te ontsluiten en op Wikimediaplatformen samen te brengen.

Rechtenverklaringen

Het project Rights Statements van Europeana en de Digital Public Library of America (DPLA) heeft als doel om aan de hand van gestandaardiseerde rechtenverklaringen informatie over de rechtenstatus van erfgoed naar het publiek over te brengen die zowel beknopt en begrijpbaar voor het publiek als machineleesbaar is. De moeilijkheid bij dergelijke standaardisering is dat de auteursrechtelijke bescherming over de hele wereld verschilt, met de Verenigde Staten als extreem voorbeeld.

Paul Keller van Communia presenteerde enkele opties om de rechtenverklaringen in de toekomst te verbeteren. In plaats van de huidige tussenoplossing om aparte rechtenverklaringen voor werken onder Amerikaans auteursrecht te hanteren, zouden we enkel nog standaardverklaringen kunnen gebruiken in combinatie met aanvullende informatie over het rechtsgebied waarbinnen het werk zich bevindt. Een ander voorstel was het encoderen van de sterfdatum van de maker. Verder wil men efficiëntiewinst boeken door rechtenverklaringen per kunstenaar te poolen zodat die vervolgens gedeeld en hergebruikt kunnen worden.

Dekolonisatie van de commons

Dekolonisatie is tegenwoordig hét brandend actuele thema binnen het erfgoedveld. Ondanks het feit dat het streven van de Creative Commons-beweging naar een maximale ontsluiting van out-of-copyright erfgoedcollecties is ingegeven door een oprechte progressieve ingesteldheid, gaan er stemmen op dat dit in bepaalde gevallen zou kunnen leiden tot het versterken van ongelijke koloniale machtsverhoudingen.

De Creative Commons-beweging wil daarom mee nadenken over de wenselijkheid van een exclusief westerse blik op het concept intellectueel eigendom, want er stellen zich wat deze collecties betreft totaal nieuwe vragen. Hoe ga je om met commodificatie van traditionele cultuur? Hoe zorg je voor attributie naar een gehele cultuur? Hoe kan deze controle uitoefenen over haar cultuurproducten en afgeleiden en hoe vloeit inkomen terug naar de cultuurgemeenschap? Wat is het ‘origineel’ in orale kennisoverdracht? Bovendien is de neiging om deze kwestie enkel vanuit een auteursrechtelijke hoek te behandelen niet effectief, aangezien deze objecten doorgaans niet meer onder auteursrechtelijke bescherming vallen.

Concreet wil men de spanning tussen het concept traditional knowledge en het westerse concept van bezit onderzoeken. Er zijn al pogingen om bepaalde beperkingen in het gebruik van rechtenverklaringen op te nemen. De Traditional Knowledge Labels van het project Local Contexts zijn alvast een stap in de goede richting.

Op metaniveau maakte men de bedenking dat de Creative Commons-beweging moet oppassen om niet de fout te maken om nadenken over intellectueel eigendom enkel vanuit de negatieve ruimte van het auteursrecht in haar huidige vorm te benaderen, zelfs al is deze duidelijk in wetgeving gegoten en is dat hetgene waar ze actief tegen ageert. Door de denkoefening te maken hoe intellectuele eigendomsrechten in traditionele kennis benaderd kan worden, ontsnapt ze aan de val om de huidige vorm van het auteursrecht verder te versterken.

OpenGLAM survey

In 2018 merkten Douglas McCarthey (Europeana) en onderzoekster Andrea Wallace op dat er geen exhaustieve lijst bestaat van alle erfgoedinstellingen met een opendatapraktijk. De survey groeide in 2019 uit van 30 tot 600 namen. Wat meteen opvalt, is dat er een grote variatie is wat betreft de interpretatie van wat open data in een erfgoedinstelling kan betekenen. Wat ook opvalt is dat er zeker nog Belgische instellingen zijn die ontbreken. Kijk hier of jouw instelling erbij staat en voeg je eigen werkzaamheden toe in de reacties.

Comprehensive OpenGLAM Guidelines Luxemburg

Maarten Zeinstra (IP Squared) werd door het Ministerie van Cultuur van Luxemburg aangetrokken om twee publicaties over auteursrecht voor erfgoedinstellingen samen te stellen: een richtlijn rond auteursrecht in de erfgoedsector en een richtlijn voor open data in de erfgoedsector. De workshop vormde een aanknopingspunt om personen actief in andere landen aan te zetten om deze publicaties (gepubliceerd onder een CC-BY-SA-licentie) te vertalen en aan te passen aan de situatie van hun eigen land. Gwen Franck van Creative Commons Belgium is alvast geïnteresseerd om dit, eventueel in samenwerking met meemoo, voor België te doen.