MMMONK: monastieke manuscripten online ontsloten
Middeleeuwse manuscripten veiligstellen, een echt monnikenwerk? In het project MMMONK worden de digitale beelden van maar liefst 734 middeleeuwse monastieke manuscripten ontsloten én samengebracht in een virtuele bibliotheek. Om dit te verwezenlijken slaan de Openbare Bibliotheek Brugge, de Universiteitsbibliotheek Gent, het Grootseminarie Brugge en het Bisdom Gent de handen in elkaar.
Uitdaging
Afbeelding: Openbare Bibliotheek Brugge, Ms. 108, f. 128r
MMMONK staat voor Middeleeuwse Monastieke Manuscripten – Open – Netwerk – Kennis. In het ontsluitingsproject van de Openbare Bibliotheek Brugge worden middeleeuwse manuscripten van de abdijen van Ten Duinen, Ter Doest, Sint-Pieters en Sint-Baafs verzameld, gedigitaliseerd en online raadpleegbaar gemaakt.
Wat maakt het digitaliseren zo uitdagend? De manuscripten zijn erg divers; hun ruggen, afmetingen en openingshoeken verschillen. Bovendien bestaan de bronnen uit erg fragiel materiaal.
Na digitalisering is het doel van het project om de manuscripten op een duurzame en open wijze te ontsluiten en samen te brengen in een virtuele bibliotheek en een kennisplatform. Hierbij is er een centrale rol weggelegd voor het International Image Interoperability Framework (IIIF).
Wat is IIIF?
IIIF is een internationaal gedragen raamwerk van API’s (application programming interfaces) die toelaten om beelden in rijke vorm te ontsluiten op het web. Wat betekent dit concreet? De Image API maakt het mogelijk om verschillende vormen van een beeld op te vragen via een URL (webadres), op beelden in te zoomen en te kiezen in welke grootte je het beeld toont of welk deel van het beeld je toont. Daarbij worden geen nieuwe beeldbestanden aangemaakt, maar in real time acties uitgevoerd op hetzelfde beeld. De Presentation API zorgt ervoor dat een erfgoedobject op een correcte manier getoond wordt op een scherm, voorzien wordt van de nodige metadata om het object te identificeren en de rechtenstatus te kennen. Met de Presentation API kunnen beelden ook verrijkt worden met annotaties.
Door deze standaard te gebruiken kunnen beelden uit verschillende collecties bovendien digitaal samengebracht worden. Als pionier in Vlaanderen wil MMMONK een draaiboek over IIIF ontwikkelen dat kan worden ingezet door andere Vlaamse erfgoedbibliotheken.
Meer weten over IIIF? Je kan je aansluiten bij de collegagroep IIIF en een IIIF-Friday meepikken. IIIF-Fridays zijn bijeenkomsten waarin de verschillende aspecten van de opkomende beeldstandaard belicht worden.
Onze rol
In dit project nemen we een adviserende rol op en delen we onze expertise op vlak van IIIF en digitalisering. Tijdens de eerste en tweede fase van het project doen we dit voornamelijk door deel te nemen aan de adviesgroep. In fase drie gaan we aan de slag en helpen we bij het creëren van documentatie rond het gebruik van IIIF voor:
gebruikers van beelden:
Hoe kun je de IIIF-API’s gebruiken?
Hoe kun je met behulp van IIIF beelden gebruiken in websites?
en beherende instellingen:
Wat zijn de mogelijkheden voor het ondersteunen/implementeren van IIIF in diverse systemen?
Ten slotte zullen we helpen bij de organisatie van workshops of infosessies over de principes van hergebruik van (IIIF-)beelden.
Aanpak
Fase 1 - maart 2019 tot oktober 2020
In de eerste fase zette het project een digitaliseringsbeweging op poten én werd er al uitgebreid gedigitaliseerd. In oktober klokte het project af op 198 gedigitaliseerde manuscripten: 122 van de Openbare Bibliotheek Brugge en 76 van het Grootseminarie Ten Duinen.
Bekijk hier hoe het digitaliseren van manuscripten in zijn werk gaat:
Zie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen.
Pas je cookie-instellingen hier aanZie je geen filmpje? Controleer even je cookie-instellingen, dan kunnen we deze inhoud ook aan jou tonen. Je cookie-instellingen aanpassen kan onderaan deze pagina. Klik op 'verander uw toestemming' vlak boven de tabel en vink 'voorkeuren' en 'statistieken' aan.
Daarnaast werd er een IIIF-service opgezet om de beelden te ontsluiten. De keuze viel op Shared Canvas, een dienst van de Universiteitsbibliotheek Gent.
Fase 2 - november 2020 tot november 2021
Aan de start van de tweede fase werd de digitalisering van de middeleeuwse bronnen snel opnieuw opgepikt. Begin maart 2021 lag het totaal aantal gedigitaliseerde manuscripten al op 329. Een belangrijke wijziging in het proces? De opstelling werd aangepast zodat ook grote formaten gedigitaliseerd kunnen worden. Verder wordt er in deze fase hard gewerkt aan:
het contextualiseren van het corpus;
het verrijken van de metadata;
het voorbereiden van de presentatielaag;
het opzetten van een projectwebsite.
Ten slotte wordt er nog een gespreksronde georganiseerd met verschillende doelgroepen over hoe ze IIIF willen gebruiken. Deze doelgroepen zijn onder andere onderzoekers, erfgoedinstellingen en het onderwijs. De voorlopige conclusie op basis van adviesraden, individuele gesprekken en sectorevenementen (bv. IIIF-Fridays) is dat velen van hen aarzelen om met IIIF aan de slag te gaan. De reden hiervoor is dat ze niet kunnen steunen op een uitgebreide IT-infrastructuur of niet voldoende expertise bezitten in IIIF-ontwikkeling.
Fase 3 - eind september 2022
Daarom wil MMMONK in de derde fase inzetten op het ontwikkelen of aanpassen van losstaande tools die, met zo min mogelijk afhankelijkheden en grote achterliggende infrastructuur, één duidelijk doel dienen. Binnen de erfgoedsector wordt er vooral naar grote websites gewerkt. Daarom wil MMMONK experimenteren op een aantal gebieden, namelijk:
de doorzoekbaarheid van het IIIF-manifest en de IIIF-search API;
de presentatie van verschillende annotatielagen;
guided viewing-apps voor boekencollecties;
het hergebruik van IIIF-beelden.
Op deze manier zet het project volop in op bewustmaking rond de mogelijkheden van IIIF en op aanpassingen van bestaande tools zodat ze gebruiksvriendelijker worden.
Deze derde fase werd begin juli 2021 goedgekeurd. Meer informatie vind je hier.